Nga Besim Fusha – a.…përsëri Ija: Aishe. Përsëri rinore…. Seç ka diçka, disi të panjësuar, një si kacafytje: që rreket të puqë nurin e magjishëm të freskisë bukurore me zymtinë e shpirtit të trysnuar, prangosur në jetë e pajetë… Gëzimi dhe dhimbja: në një si shtjellë ngatërrese, përçud të zmadhuara, pashmangshëm kuturisur mynxyrë, në hapësinë e kohërave. Në ngushtinë e vendit… Figurohet gjallshëm Ija, Ija – Aishe., diçka do të thotë. Afrohet pranë e më pranë, përkeqet sikletshëm, asgjë s’flet dhe ikën tutje, sapo ndesh dhimbshëm shtangien njerëzore. Shtjellë e mpirjes… në ngërç llaf e hutim dhe – “… diçka kërkon të thuash… pse s’ma thua?!…” – as s’u pyet dhe as s’u përgjigj kurrë… Kështu, në nja pesëmbëdhjetë netë të plot pesëqindepesë ditëve, që nga fundjava e parë e qershorit të vitit 1989. Kur im ëma ime e mirë dha frymën e fundit. Frymë e gjalljes s’ia ngopi shpirtin… botëmangësive, shpirti, lëmshçoroditur në zhgënjim, i përshtrydhi çfarë s’mundi… e, mbase dëshirat, kurrë të thëna, kapakmbulesën shkallmuan, për të gjetur sado paqësim dhe rehati… unë që di se i njoh dy shpirtrat, timin dhe të sajin, lutshëm zgjat duart për t’ia shkulur ç’e mbyt…por ikën, ikën fluturimthi e pushon në lule të Hënës… Mua, krahët flutur më ngërçohen dhe gremisem në humnerë…
E ka një dhimbë shpirti i Ijes, Ijes- Aishe. Mbase ëndërra, që gjermëtani s’u tha, pati frikë nga dështimi.(?!) Apo ndrydhi dhimbë të pathënë, siç ngarkon shpirtin nëna, nga që s’duron siklete për pjellën që gatoi… Shpirti që gatoi, ndodh të kujtohet për faje, tutje mbas kohe. Dhe… në gjurmët e një ëndrre, lodh ankth e pyetje që s’marrin përgjigje. Që ende s’po marrin përgjigje…
Do t’i bie pas ëndrrës që vegon… t’u gjej kyçin shpirtrave që përshtrydhen. Shpirtit tim dhe të Ijes- Aishe. Ija- Aishe seç kërkon…ndrojtur, sedërmadhe… Me siguri dëbimin e vuajtjes… për sado grimë rehati. Unë zemrën, po ashtu, e dua të ngopur, s’e dua ronitur …sipëri përftoj… në mes dy shpirtrave që i ndan gardhkoha… Mes dy shpirtrave që i ndan gardhkoha, kështjellë e ëndrrës më mbetet sheshbetejë, për… shërbetur me mirësi. Për shpirtin e Ijes, së pari. Për shpirtin e Ijes do të rropatem. Borxhi i mbledhur lyp shpagim me rehati dhe prehje në ajërçeltirë…
* * *
b.
… përsëri Ija. Ija- Aishe. Përsëri rinore… Rinore në pamje, terrdhimshëm në shpirt… Në tabandheun dysheme të shpis së zjermit rropatet për hapësirë. Në kuadrimin drejtkëndësh, terrgri, e madhe nja mbi dy oda. E nalt nja mbi dy kate. Mbuluar me trarë të nxirë, darrasa po ashtu e tjeglla lug, prodhime motmoti pyelli të largët dhe argjili nga Kabeti. Dheargjil në tabantruall që, edhe pse shtruar, ngjeshur e tharë kërc, pjellë pluhur dhe s’duron tepri me ujëpikëlima. Në k’te shpi biçimrrangallë rropatet Ija, Ija- Aishe. Vjen vërdallë orë e çast. Bon goxha punë në shpi të zjermit, rras e plas me rrangullina. Aty fshin. Fshin me fshesën flokshqope. Bubërron kurriz krrusun. Bubrron cak ene cepe. Përanash sundukëve, arkave a mrapa qypave e tinorëve, rroz sepetave e mbi cule të shtrume sira a palë. Rropatet Ija, qoshe e kon shpis, mush me rromza e rraqe, kom’ mureve të gurtë e të pasuvatuar dhe në taban dyshemenë dherras, ku shtrohet sofra e bukës. Sofra komshkurtën, dërrasërrethore. Që, gozhduar në murin brinjë sergjeneve, bën heshtur pushim. Vetëm Ija nuk pushon, Ija- Aishe. Merr shkarpa e dru rroz murit pranë derës, i kryqzon e kulmon mes dy carojve dhe demiraxhakut, i xix me shpirce dhe mush bulçit t’i japë shpirt me frymë. E kur zjermi mbi hi rimerr jetë, mush vorbën me groshë dhe ujë, dhe e venon në lom’hinin e xetë buzë prushit, pranë caronit. Boshatis sergjenet Ija, ca darrasa radhë a sira, kunjosur e shtrirë në murin terrgri. Hyp e zdryp në stolin e drujtë Ija, zbret enët që janë vu sira-sira, si në vitrinë diqoni. Ca enë bakrishte, dheu e alumini- tabaka, tava, tasa, tigan e tenxhere, kusi, kuze a katruve… gota a gyma… i zbret për në gavatë, i grupon për t’i larë, aty në cep dyshemenë përdhese. Merr me kokme ujë të xetë në kazonin tymnxirë, bythërrahur papro nga tymnajë dhe flakë e zjarrit, varur në kamostrën zinxhirtrashë që zbret pingul që nga trau. Lan enët në gavatën e drujtë Ija, Ija- Aishe. Merr ujë të xetë. Merr ujë prap, i shplan. I ter me leckë. I venos sira-sira në sergjenet katkate, dërrasëzgjatura në murin gunga-gunga, gelqerezhul. Derdh ujin e llumtë të gavatës, aty në qoshe, në lugun lugëpjerrinë, që zgjat bishtin e tubtë tej murit përjashta. Shplan lugun e çimentë me ujë të xetë. Shtron në vennejen rrotull zjermit e përanash dy carojve, hasrat kallamkallamishte, thurimë xukthi a plishi pri gjol ligate. Shtron mbi hasra qilimat allakopjim në figurina a pitura naïve, me bojna ç’kanë gjet gocat e pajës. Shtron çiltet ntrash me lecka dhe, mbi to, pastiqet lesh gjata të deshve kurbanbajrom… . Ushqen zjermin me kërcuj Ija, ene… hudh ujë në groshën e vorbës. Dhe… për një grimcë rehati, nji çik soditje sado a sojllillik sido, në sofat a stol të sajuar, rreket, më së fundi, të qisë tutje hajatit, bizhdile, plaçka e pluna që ka mledh në fun të shpis. Hek llozin e hekurt të derës, por…
Por…
Plen-a, plun-a e bizhdile përsheshur përçud në pisllik, era plemeni, ia përplasi në fytyrë Ijes, Ijes-Aishe. Nurin në turi e boni surrat. Vështrimin ia terri. Jelek, të linjta, levere e demiq ia shqeu, i përlau në porropi… E la çupallak, Duar e gishta s’qenë për të gjitha, s’kish më ç’të mbronin. Të vetmin veprim që mundi të bëj Ija: porriti zjermin me uj. Prafulloj xixa përmatanë por, prapseprap u porrit. Furtunë e tërbuar përmbysi ç’gjeti, i rrëkëlleu me potere. Tymnajën e tjerrur trarëve nën tjegulla e pështjellosi në shakullinë. Përdredhajkë e shakullinës prishaniku potershëm, puthi përshpejtuar mure, nure, paçavure e kusure… përplasi pjata, pjatanca a pjesëza prani përdorimi të përditshëm… përprishi prapthi plaçkë e plaçkurina… pra, përmbysi a përlau pështjelltas ç’mundi… pluhnaja pisanike përpiu dhe përsheshi plebenishëm: ajër e frymë… Plehnajë e kohës e pllakosi Ijen, prapësisht në porropi… Shpirti plagë papro, përherë i pëllciti… Plagët plumb përshurgur i plehnoi. Përçudshëm në helmim… I përshtrydhi palcë e frymë. Pamëshirshëm e plandosi, plas-prerë kësajhere, picak mbi pastiqe. Pafuqishëm duar përpjetë mezi ngriti, mezi përzgjati gishtrijtë e prehaluar, kockëpërtharë- duhet të ishin veçantë nga pesë- përterrur në pisnajë… Vetëm pëshpërimë e shpirtit buloi vërtik, vigmë u përhap… , plasariti pisllik e tej mynxyrë, jehonëmadhe u përdyt, edhe përjashta…piskamë oshëtiu…. – si kurrë më parë- në kupnajë të qiellit, ku s’ishte as Zoti:
“… frym’, frym’… a ka frymë o Zot?!… Nji çik frym’ k’ti shpirti… në k’te jetë kaq koti… Në dinjo pise…”
* * *
c.
Përsëri Ija, Ija Aishe. Përsëri rinore… Terrdhimshëm në shpirt…
Kafenë… po. Kafenë është. Por ku? Duhet të jetë “Kafe e Madhe”, burrnesha e Shkodrës loce… Pa njerëz. Pa burra. Burrat janë jashtë. Vetëm Tefë Palushi brenda. Rrasur një grusht kockash të shkërrmoqura- aty në qoshe, në karriken e gërshetur me thupra shelku. Tefë Palushi, tipik shkodran, autori “gllabërues” i afshshpirtrave gurrëqeshur…” plagjiatura e mendjendriturisë shkodrane. Tefa nammadh, që nuk mundi ta ruante Perja… nënqesh lumturuar që e shoh. Miku im me vlera nuk e paska harruar qoshkën e muhabeteve në Kafenenë e Madhe. Ende si dikur…ende rrezoka vetëm zgjuarsi, mendjepjellë vlerash që fton, afri dhe përkujdesje… Aspak neveri a përzënie, për gjithë atë shëmti… një grusht mishnaje rrudhash rrëke dhe kockash kyçe zhvidhosur… Po, Tefa, sfiduesi i kohërave terse. Qenka tani, këtu. Po pi gllënkën e fundit të kafesë, me filxhanin e mbërthyer në pesë kockat e gishtrijve. Që dridhen. Krrus edhe më kokën gjymtyrë, në qafën pa qafë, përshëndrit xixësyt që nga gropëzat humnerë dhe shigjeton vështrimin tej xhamave në rrëmujë. Ku shkodranët përjashta zhurmojnë… shembin “idhuj”… idhuj sajuar. Kohë veprimi ku, Tefa, pa hiç forcë e cubni… më nuk ju duhet. Duket se shkodranët e paskan harruar Tefën e tyre, rras e plas aty në qoshkën errmuzg të Kafesë së Madhe por, s’është stinë sajesash gazmore. As për barcoleta kujqitje… As kohë thashethemesh apo pëshpërimash frikace… duken ditë zhurmante që lypin çrrudhosje mendimesh… për kupnajë shembujsh të paparë.
– Ç’ka ka ngja Besim?!… fryn erë e marrë përjashta… A ban me m’thanë diçka?…
– Asht çart hallku Tefë, ka lujt binarësh… Fryn erë ikjesh dhe gjindja ka hall… Ba me u hap kufini, ti ç’kishe me ba?…
– Unë?!… me hyp n’pemë…
– Psee?
– Me i rujt k’to kocka. Mos me m’i skërmoq vrulli i miletit…
Qesha me zë. E,majë gaz-harbimit, s’di sa kot, ngrysje rrudhëturi… sepse… Ija, Ija- Aishe. Si përherë rinore… trup fine si kurrëaskush, veshur allafranga – si kurrë në jetë- fustan pranverore dhe modëzgjedhur, siç ia deshi shpirti… por… Por…(?!). Terrdhimshur në shpirt. Vetëm një herë më vështroi,vetullpërmbysur, siç nuk doja. Bëri hapa në boshësi dhe, edhe fare pranë, hiç s’më përfilli. Rrëmbeu Tefën vrik majë dy gishtash, e pështeti në anëgjoks, mbi bërrylin këndthyer, dhe u nis heshtur nga erdhi. As Tefa s’përshëndeti, hiç s’foli, e pashë të shndërrohet në çast një grusht kockash tufëbisht me kokëlule çudi, që aromnin rrezime telepati-mençurie… shtysë pashmangshëm mbas tyre. Hutueshëm, në gjysëm vetëdije… mahnitshëm i ndoqa. Kështu bënë të gjithë, gojëhapur, heshtur pa zhurmë. Ç’ishin përjashta dhe ç’erdhën nga anëqoshe përrotull. Unë, prapambetur, mbas të gjithëve- goxha shumë- mbas tremilion shqiptarëve, vulosur paposhaportën me tharbin e shpirtit… të ikjes. Ata, të gjithë mbas Ijes, Ijes- Aishe, e magjishme kësaj here, fustan çeltinë pranvere… me Tefën mendjerrezim hopakrah… Nuk di nga shkonin… (?!). S’di në ç’botë… Në ç’vned a ç’jetë…(?!) Në botëvorret e Rrmajt, Shtoit, Bomit, Sharrës a Tufinës…(?!). Në dinjo të hajrit a futja hajt… roit-(nin) në ronit… në mbarrsje bon, boi-t… shastis në sharrëz të arrëz a sharanduk sharabajkë të së sharës… në dufim të turfullimës a në fundinë- lumë të lym-tinës… S’e di. Mynxyrë s’mendoja, por porropi ndjeja… Diku po shkonin. Po. Në botë të hajt: me engjëjt a djajt… në shtet të shterr-it a shto-it, në bum-shto a bam-shterro-it… në ligjësi të Bonit a në koqe të nomit… në plot-plas të barrës, sherr-ligësi të grekut, pabesi të Kal-Trojës a qejf të pallës… në çeltinë a sterrinë, në tufëlesh të pragthellinës, në stërval a stërkeq të më stërvinës… Botëshpirtrat e Rrmajt, Shtoit, Bomit, Sharrës a Tufinës… u çuan, po… bashkë të iknin. S’ju duhej hiç se ç’lanë, veç iknin, prishnin e braktisnin… iknin. Të gjithë. Shpirtra pa numërim, me frymë a pa frymë… S’di dhe s’dinin ku shkonin. Në ç’gop të së çarës… Shalës a thëllinës… Apo… në parajsë të lulemait a Eden të liri-çeltirës… S’di në ç’botë, ç’tokë, ç’detë a kënetë… Në ç’gropë a ç’Evropë…(?!) Gjithsesi, në tjetër Epokë. Kërkonin magji… Veçse tamam ku, e si… Kushedi…(?!). Askush s’e di… Veç të ikin… Të ikin… se ku?! Unë, mbas tyre, kuturu(!). Vetëm ecja,ngathtë, i mpirë, hutuar, rrasur në padije… Ija printe në ballë diku, unë vetëm, mbas të gjithëve, i fundit, këtu. Përherë përmbrapa, mendjengathët, si kurdo… Këmbë përtace në veprim, vështrimshkathët në bindje… Detyrëvëzhgues si përherë… Me sy pandarë- veçantë këtu- edhe nga Ija, Ija Aishe. Që mbante Tefën krahhopa. Tefë Palushin buqetë: bishtkocka e kokëpjellnajë… Që e uli në pllakë të portëbanesës dhe… diçka shkroi (?). Të tjerë rrotull, dhe tutje e më tutje, diçka shkruan po ashtu. Mbi pllakëbanesat vetiake të përhershme… Qenë ngritur të tërë nga gjumnaja…pesëdhjetëvjeçare. Kufoma, kushërinj a kushishte, lëvizën… dukshëm dolën nga koma… lanë ç’lanë si amanet… dhe ikën. Ikën tutje, të gjithë. Në rrëmujë. Përzier lëmsh në kocka e mishnajë jete dhe shpirti… Kapërcyen gardhin telgjemba me dhunë, dhe më nuk i pashë… Qetësisht, vetmuar, po lexoja tani, mbi vorrnajën shkatërrinë… Shkruhej e njëjta shpirtthënë… si edhe në portëbanesën e fundit të Ijes. Të Ijes – Aishe:
“ … ajër, ajër, ajër. A ka ajër o Zot?! O njeri…! A ka jetë a shpirtra në këtë vend?!… Në këtë botë pise…”
* * *
…e njëjta shpirthënë
– Ooo… Sa mirë! Ija. Ija Aishe…
Përsëri Ija. Mbas plot tridhjetë vjetësh…
Erdhi me çere dhe nur… bukurore. Ija, sharmqendisun… aqsa, dukshëm zbukuruar, me më të mirën e pamjes… Shkrirë – zymti e rudhime, përzënë keqësinë… përqafun magjishëm paqësinë hyjnore të shpirtit… Erdhi buzëqeshun. U ul dhe më uli gju më gju… – si dikur. Si dikur – edhe sy më sy… Gjoksgufuar ndjeshëm… Si macahere kur shpirti, vetishëm, krejt pa rrekje, vargëzonte lirshëm qendismat e fjalëve në kryqëzimin e frymëve… Qenë ndjesi mrekulli që ta ngopin xhanin për përherë – me pëlqesë… Ndjesi… që u ngulën dhe ngrinë… ngelën dëstuar aty në qoshe të Kortekstit… – ca të pashkulshme pra – struken përgjatë aty… mbase, një jetë pa pro. Veçse – ama, poqese cytshëm si tani, rizgjohen njësoj top pandashëm, nis përcjellin ndjeshëm ecuninë sidosesi të jetësisë melodi…
Pra, erdhi Ija. Nurqeshun… lumturuar – bukuri… Ja: u ulëm pranë e pranë – gju më gju. Si dikur… para plot tridhjetë vjetëve. Dhe, po ashtu: sy më sy, në flakë të mallit… po më pyet:
– Si je?! Më k’puti molli për Ty… Ti nuk erdhe me m’përcjellë… s’di pse?! M’plasi xhani për Ty… ene, m’grryu molli, pa da…
– Nuk munda. Nuk gjeta forca ta përze dhimbjen… Ndryshe si Mersoi… i… (…Kamysë… – nuk e thashë… Habitem edhe vetë sesi, përballë Ijes më hiku tepeleku deri ke Mersoi i Kamysë…). Dhe, dola flurthi ke dhimbja… Pra, rifillova ashtu si donte Ija – kuptueshëm. Ngela shakul në haurin e shtëpisë… Nuk doja që miqtë të më yzmetnin mua… kur shërbesa duhej për nderimin tënd. Nuk gabova, se isha i sigurtë: vllazni, miqsi e shoqni… do të përcillnin madhnishëm… me nderim, zakone ene lot… Por, netëve në vazhdim, ndodhi siç nuk e kisha menduar… Ti nise të kthehesh. Ktheheshe nga terri, vije në terr… Vije pa kujdesje zbukurimi… vije e ngrysun… çerevrarë… shpirt ngatrru… siç nuk e doja. U vërdallje, s’di pse?!… Nuk uleshe më pranë, ashtu: gju më gju… si macahere, kur kthehesha në shtëpi, fundjavëve a fundmujëve… Kur, me duart cipmicip mbi gjunin tim, ashtu – në përplasje të frymëve, ngutur më pyesje:
– Po çere bon ti mi none… thuj i herë Ijes, çere bon qytet m’qytet – ene m’katune… Vërdallë – pa pro…
– Resme… o Ije. Boj resme… Robtë e gjindjes… i ve m’gazetë. Kështu: vej syun ke okulari i cameras… themë: buzëqesh ose qesh fort… ene, shkel sustën – çrrak…
– Nuk e kuptoj nona… Nuk e mor vesht Ija… Ronsi ka a t’lodh puna? … a mer noj lek?!
– Po ja mi Ije: osht kollaj… kam m’dorë një vegël t’vogël – Fotoaparat quhet – i thonë ene Kamera. I fut filmin mrena… e ve m’sy… ene – e shef robin… qesh a nuk qesh… E shtyp sustën, ene maro puna… Po qeshi e ve m’gazetë… ose m’televizor…
– Ti po m’thu se e shef gjindjen me ate veglën, qesh apo nuk qesh robi?!…
– Po pra, unë e shof me kamera… Shtyp sustën, ene – kaq…
– Mos u lodh t’keqen Ija! …M’gja se e kuptova… Se, ene ai burri m’tele… bërtet pa da, dit’e notë: “Shpifje… shpifje… shpifje!… Unë kam pa Kamerat… Unë kam pa Kamerat… Ju, s’kini pa gjo akoma… Unë kam pa Kamerat… Kam pa Kamerat!…” – Bërtet pa pro… Dit’ e notë bërtet… Po ti k’shu pune bon, si burri i gjatë…!?
– Bravo! …. e kuptove… Veçse, me i nryshim: ai bërtet për ate që bojmë ne me kamerat… Dhe, bërtet fort se, medemek, punët janë ashtu si duhet, janë në rregull… Medemek… shi – sa plot sheshi… Ç’doni mo?!… Por ne të Kamerave, që e dimë se si osht mbushun sheshi… kërkojmë të qeshurën… Si për të thënë se Kamerat duhen parë edhe ndryshe. Edhe ai duhet ta di që ka rëndësi e qeshuna… bile, në k’to raste, për të qeshurën këtu, nuk ka flori banke që ta paguj… Por, kur e qeshuna mungon… bërtitet për të trembur tru… siç i bërtitet budallait… – që t’rri urtë…
– T’keqen Ija, ti mos u përzi!… Rri urtë!… Mos m’le me shpirt t’nri… Se, qekan prap kohë t’kqija… Asiherë mos e harro t’thonmen e gjyshit: “…me ujin… me zjermin… ene, qeverinë… mos u kruj… o bir”.
Qe çasti kur diçka pashë… Kërkova pultin dhe ngrita zërin e TV-së. Ishte ai, si përherë, po fliste. Po fliste dhe bërtiste. I përskuqun dhe i vrazhdë, si përherë, në ashpërsi të kësisoj… S’po thonte të reja, po thonte të njëjtat që gjithë shqiptarët dhe bota – anë e cak – i dinin. I dinte edhe Ija. Që, sapo pat ardhur nga bota përtej…
– Shife, shife! Shife këtu!… – e cyta Ijen Aishe.
….një si luginë e “pjatëzume”… me shkallare përanash pjerrinës… Në shkallare – njerëz. Mbushur me njerëz – burra e gra… Familjarë, me maç e kuç – në pikë të diellit. Ulur pranë e radhë në karriket personale… Rrethuar plot e përplot, cep e anë, si në përanët e një kupe… si në teatrot e grekërve të lashtë… Me mestaban rrumbullak dhe bosh, ku aktrohej dhe flitej… Ku përshtrydhej dhe fliste vetëm një njeri. Ai… I vetëm. Me njësoj çdo e thënë… Njësoj në çdo teatrim qyteti… Gjindja kudo, njësoj, vetëm dëgjonin. Urdhëruar të dëgjonin. Pa guxime kundërshtie…
– Çere kërkon ky m’i none?! – pyeti Ija.
– Votën… o Ije. Votën të kërkon ene Ty…
– Mua…?!
– Ty… – ene cave anej nga komshit që flenë pa zgjim…
– Prap nuk po t’kuptoj Ija…
– T’lodha o Ije… po hiç mos e vrit menien… Po të themë se burrat e shtetit i tund sikleti në kohë votimesh… Nis e bërtasin: TËRMET… TËRMET… Ene, dheu hapet… Masanaj, zgërdhihen n’e gajasen… Sajojnë humore… pa krypë e lezet… Zhurmantë, aqsa, shtojnë zymti dhe të shurdhët… Për muaj e javë ku ngatërrohet numurimi… Edhe pse besnikët risajojnë marifete të m’sume nga djalli… Po u deshën hala, qisin nga dheu ene komshitë që ti ke përanash e përrotull – o Ije. Sajojnë kryqe a duhen… dhe ç’dreqin tjetër ç’u duhet… Deri sa tu knoqet rehati…
Ija tërhoqi durët nga gjunjët e mia dhe i mbështeti mbi të vetat. Përkulet e gjitha përpara – sikur po don me pa mo mirë…
– Si në Shkodrën Loce po m’duket…(!?)
– Mundet…(!) Ani!… S’ka ransi… Njisoj osht gjithanej… Po ti shife ç’du me t’thonë… Shife k’te burrin përballë… K’te me xhymlek të kuq… O mshtetun shplodhshëm… ka hudh komën e djathtë përmi të majtës… si për t’i thonë tangërllikut se osht në kulme të rehatisë… i nurqeshun që nga lumnia e brenshme… Shif, ç’bindës në gëzimin që i derdhet si lumë… I vetmi kështu mes idhnisë së gjindjes me fytyra të ngrime… të zymta… që s’lëvizin… Që, nuk e di a dëgjojnë a nuk dëgjojnë…(?!).
– Çëm kujtove – ti!… Cakun e Cenit…
– Çin mi?!… Cakun e…
– Cakun e Cenit. – tha Ija. – Ke shpija m’breg. Macahere ke qenë i vogël ti!… Caku i shkretë nuk boni shuplaka para t’modhit m’festën e nji mait… Kur turma çirrej n’e skuqte durët pa pro… Ene, e futën në burg – Cakun – alamet çuni… Thonë që tha se e kishte zon vapa… i mereshin ment n’e komët, ene, po i binte t’fikët… Prap se prap i hongër nja shtatë vjet… Kur dul nga burgu, e serdisën s’di ku, ene s’u pa mo gjinofqari…
Pësimi për hiç i Cakut nga breg i Pal Poçes – në dikurën e macahershme – hala nuk i qe shkulur Ijes nga dhimbja… Nuk dinte nëse qe viktimë e turmës brohoritëse apo e xhestit vetiak i të pësuarit… Nguli dukshëm të shikonte turmën edhe këtu kur i thash të shihte. Turmë turingrysur që nuk duartrokiste… Pa edhe të lumturin me këmishë të kuqe që, dukshëm i këndonte xhani… Nuk ia tremba vemendjen se i thashë vetes: ishalla po nis me lexu Kamerat… Tjetër diçka më cyti… dhe, nuk e pieta… se, ngatrrueshëm, s’po dija edhe se si e për çfarë ta pyes… Njishi – turma… Turma – njishi… I pësuari kush…?! Në aq ca sekonda edhe kështu se në zbërthimin e imazheve, si përherë, ma riktheu kthelltësinë kineasti i “çartur” dhe amerikani i namshëm Bob Evans: “Ç’do njeri ka tri pamje: pamjen time, pamjen tënde dhe të vërtetën, pa qenë asnjëhera e rreme. Ngjarjet e përjetuara së bashku, i kujtojmë secili në mënyra të ndryshme.”
Kur në ca pak sekonda ia thash të brendshmes sime mendimin e Bobit të “Llav storis” dhe “Kumbari”…, për nja të mijtën herë… – thash edhe ç’t’ia ngatrroj trutë Ijes, kur e di që do të thotë: “… nuk e mor vesht nona”… Në aq ca sekonda, kur edhe vetë s’po i jepja dum… e lashë në mëvete Ijen… s’e ngatrrova në kso thellinash… Aq më shumë kur një shurukamë zhurmante shtoi të më nervonte deri në grricje të trurit… nisi edhe të më shkundte e dridhte pangjashëm… S’di sesi. Çunat mbas kurrizit të kryezhurmantit e shtuan brohorimën deri në qiellin e Zotit… Po tundnin më shkathtë edhe flamurët e njësojshëm me Shqiponjën Kombëtare… Açiçasti kryefolësi i paska mëshuar rishtazi llafit: “… do t’i marrim të gjitha… E duam timonin pa njeri në prehër…”.
Dhe vërtetë, ai po thotë se edhe “kryqet” e mendësive të lira i dua të sajume ke “Shqipëria që duam”… Paska “mëvetësue” edhe flamurin e mbarë shqiptarëve… Të mbarë gjindjes me gjak Shqipoje… Pra, jo vetëm për Farukun në Kanadanë e largët, por edhe për Berat Buzhalën, që lindi i mbarë përtej gardhit të sajuem me hile…
“-Po un-e… a nuk e du nji copë flamur?!… A ma kanë mor ne ate flamurin në fun të sepetit…?!” – pyeti Ija më shumë vetveten…
Unë, papro, vështroja gjindjen… Të ngrirë… të krrusur… – të gjithë. Asnjë çerek buzëqeshje nuk ua lëvizi puqien e buzëve… Në asnjë sekond nuk ua ndaja sytë. Aspak i përhumbur për në gjetiu, po vështroja përqëndrueshëm turmën dhe lexoja ç’më jepnin Kamerat. Ka plot 170 vjet që Kamerat nuk kanë gënjyer… Kanë gënjyer njerëzit që abuzojnë me ç’fikson Kamera… Kamerat janë mësuar të tregojnë saktë deri edhe për nja 60 milion Galaktika të Universit… Atje… aq shumë larg – deri përtej marramendjes… Dhe, a e dini se ç’do të thotë kjo… – a e dini se ç’ndodh atje?! Thjesht: Kamera di të lexojë edhe zemrën e yjeve dhe planeteve – më saktë sesa zemrën e hilshme të njeriut hileqar…
Dhe, që ta sqaroja top Ijen – sesi… zgjata dorën përanash… Desha ta përqëndroja tamam këtu. Të kqyrte zymtinë… Zymtinë e vetësishme, që pat terrur dhe ngrirë, heshtjen e mbarë gjindjes – përballë djelmënisë që tundnin flamurët me Shqiponja… Por, Ija – më nuk ishte. Ku?!… U çova dhe u zgjata: Të shigjetoja vështrimin ca më larg… Pjellat po iknin… Tanë djelmënia me një mendje… Kapërcyen britma… shkatërrinë… kapërcyen rrumpallë… dhe, iknin… Iknin tutje të gjithë… – pa e kthyer kokën. Në portat e botës qe thënë se do të shkonin… Me shpresën pa shpresë – se mund t’i gjenin të hapura… Lëmsh përzier – guxim dhe pasiguri – ata vetëm iknin. Iknin nga këtu… dhe mbillnin boshësi… E humba sigurinë se mund t’i ndalja. Dhe, i kthyer në vetvete: – Ija – thashë. Ije! – ku je?… Pse ike mçeftas?!… Ku? A mos po ikën me ikësit edhe Ti?!… Akoma mishnajë jete dhe shpirti… në shërbesë të hallkut?!… Ende përtej vehtes, gatuan për mirësi të botës…?! Dhe, me vrap mbas të ikurve unë… ta ndalja Ijen, ta ktheja. Por, ishte këtu – statujë si tanë gjindja, pranë komshinjve. Përballë, në Funare të rrëzë Dajtit – qenë ngritur nga gjumnaja… Krejt patundshëm, sikur kishte ngrirë secili në portën e vorrnajës shkatërrinë… Të bindur dhe të heshtur po mbronin ç’ndjenin me parullën super të madhe. Që tashmë e shihte edhe qielli:
“…ajër! ajër – o Zot! A ka ajër – o njeri?! A ka jetë dhe shpirtra në këtë vend?!… Nji çik frymë k’ti shpirti… në këtë jetë kaq koti… Dy metrat për kockat tona do t’i mbrojmë edhe për çka dhamë…”
Verë: 1989 dhe 2019