Dje (5 shkurt), në sallën e Bibliotekës së Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, në praninë e mjaft të ftuarve (akademikë, deputetë, specialistë arsimorë, pedagogë e studentë) u publikua “Udhërrëfyesi Bashkëpunimi Shqipëri–Kosovë në sektorin e arsimit”. Dokumenti është produkt i projektit të zbatuar nga 2 organizata joqeveritare shqiptare dhe kosovare, të financuara nga fondacionet për Shoqëri të Hapur për Shqipërinë dhe për Kosovën. Një projekt i tillë përbën risi në kontekstin e nismave për bashkëpunimin në arsim të dy shteteve tona.
Udhërrëfyesi, i hartuar nga studiues të Shqipërisë dhe të Kosovës informon për 4 marrëveshje ndërshtetërore dhe 1 protokoll shkencor-teknologjik, për 34 marrëveshje ndërinstitucionale të bashkëpunimit mes institucioneve të arsimit të lartë publik, gjatë 10 viteve të fundit; informon për nivelin e zbatimit të secilës prej tyre; ofron objektiva konkrete për përmirësimin e bashkëpunimit dhe i konkretizon ato përmes një plani veprimi, që besohet se i shërben cilësisë së arritjeve të nxënësve dhe të studentëve, në të dy shtetet tona.
Sikundër kemi informuar në shkrimet e mëparshme, propozimet e përfshirë në Udhërrëfyes (gjithsej, 38 propozime të organizuar në 4 fusha – kurrikula, zhvillimi profesional, mobiliteti i pedagogëve/studentëve dhe kërkimi shkencor) janë përftuar nga analiza e dokumentacionit ndërqeveritar ekzistues për bashkëpunimin në arsim; nga intervistat me specialistët e fushës; nga respektimi i dallimeve e afërsive të dy sistemeve arsimore, i traditave pedagogjike, i nevojave dhe mundësive të secilit sistem, si dhe nga njohja e tendencave dhe risive bashkëkohore, në Evropë dhe më gjerë. Gjithashtu, për dizenjimin e propozimeve, ka ndihmuar konsensusi i ekspertëve shqiptarë e kosovarë, i arrirë në takimet e organizuara në Prishtinë dhe Tiranë.
Kuadri konceptues i propozimeve tona integroi disa ide kyçe.
- a) Objektivat dhe veprimtaritë përkatëse duhet të prodhojnë rezultate ndërveprimi, disa syresh të unifikuara. Të tilla do mund të jenë tekstet shkollore të njësuara për fushat e identitetit kombëtar dhe krijimi i grupeve të përbashkëta të recesentëve kompetentë. Këto plotësohen me përgatitjen dhe zbatimin e procedurave të reja për të miratuar materiale mësimore ndihmëse për shkollat, të përgatitura në secilin shtet, si: librat për lexime, përmbledhje detyrash, fjalorë, platforma “online” në shqip, burime dhe mjete elektronike etj. Miratimi për sa më sipër duhet bërë nga të dy ministritë e Arsimit. Këtyre u shtohet vlerësime të përbashkët për cilësinë e zbatimit të kurrikulës së re në Shqipëri dhe në Kosovë, përmes një ekipi të përbashkët vlerësuesish i cili, bazuar në metodologji dhe instrumente bashkëkohore vlerësimi, të realizojë vlerësimin e parë për zbatimin e kurrikulës aktuale në klasat 1-5. Me vlerë shihet bashkëpunimi profesional ndërmjet Qendrës së Shërbimeve Arsimore në Shqipëri dhe Njësisë për Vlerësim dhe Standarde të MASHT në Kosovë për hartimin e pyetjeve për testimet kombëtare në arsimin parauniversitar.
- b) Disa rezultate të tjera duhet të jenë komplementarë. Përkundër faktit që Shqipëria dhe Kosova kanë sisteme arsimore të ndryshme, të dyja shtetet mund të përfitojnë nga shkëmbimi i përvojave dhe i kapaciteteve respektive. Zhvillimi dhe përfarimi i standardeve për drejtuesit e shkollave, për çka Shqipëria po zhvillon një përvojë interesante me shkollën e drejtorëve, mund t’i shërbejë Kosovës si një kuadër i gatshëm. Për këtë, ekspertët e të dy anëve të kufirit janë të aftë të përgatitin module që ofrohen “online” për kualifikimin e drejtuesve, të cilët akreditohen nga autoritetet e të dy vendeve. Ndërkaq, mësuesit shqiptarë mund të përfitojnë nga përvojat e mjaft shkollave në Kosovë, të cilat kanë arritje në fushën e përdorimit të mjeteve digjitale në procesin mësim-edukativ. Po kështu, mund të përfarohen sistemet për certifikimin fillestar të mësuesve (provimi shtetëror për marrjen e licencës), ku Shqipëria ka krijuar përvojë, ndërsa Kosova ndodhet në prag të krijimit të strukturës institucionale për zbatimin e ligjit për profesionet e rregulluara etj.
Mjaft institucione të arsimit të lartë në Shqipëri dhe Kosovë kanë lidhur marrëveshje për bashkëpunimin e ndërsjellë, me theks të veçantë në shkëmbimin dhe mobilitetin e stafit akademik dhe të studentëve. Nxitja e këtij mobilitetit do të ndikojë në bartjen e shpejtë dhe të nevojshme të përvojave të mira të institucioneve të arsimit të lartë të dy vendeve për ngritjen e cilësisë së planeve dhe të programeve të studimit. Në këtë drejtim, krijimi i skemave të mbështetura financiarisht që mundësojnë mobilitetin, si dhe programet e përbashkëta të studimit në arsimin e lartë përbëjnë një mundësi të mirë për bashkëpunim (Objektivi 3).
Për rritjen e mobilitetit, propozohet që të dy vendet të synojnë mbështetjen e së paku 40 mobiliteteve të studentëve dhe 40 mobiliteteve të stafit akademik, në baza vjetore, në institucionet e arsimit të lartë. Nga ana tjetër, meqë aktualisht nuk zbatohet asnjë program i përbashkët i studimit, të dyja vendet duhet të synojnë mbështetjen e së paku të 1 programi studimit të përbashkët në vit, fillimisht, në nivelin master ose atë të doktoraturës.
- c) Për rezultatet e pritshme të ketë investime paraprake dhe kapacitete institucionale të nevojshme. Shqipëria dhe Kosova tani kanë kurrikul zyrtare të unifikuar për arsimin parauniversitar. Zbatimi i një kurrikule të tillë paraqet sfidë më vete, pasi kërkon më shumë mbështetje profesionale për mësuesit dhe shkollat, vënie në dispozicion të teksteve dhe mjeteve mësimore që u përgjigjen kërkesave të kurrikulës së re, si dhe monitorimin e përparimit të nxënësve, për identifikimin dhe mënjanimin e të metave.
Nga ana tjetër, të dyja vendet tona kanë krijuar kapacitete dhe përvoja të mjaftueshme për dizenjimin dhe certifikimin e teksteve shkollore. Tashmë, kemi hartuar dhe miratuar për përdorim edhe një tekst shkollor të përbashkët (abetarja e njësuar). Më tej, në secilin shtet ka përvoja për trajnimin e mësuesve/ drejtuesve me programe afatshkurtra. Pikërisht, mbështetja profesionale, tekstet e mjetet mësimore dhe monitorimi profesional shihen si potenciali më i madh për bashkëpunim në fushën e arsimit parauniversitar (Objektivi 1). Sa i takon formimit fillestar dhe zhvillimit profesional të mësuesve, propozohet përfarimi i standardeve për formimin fillestar dhe zhvillimin profesional që të shërbejnë si bazë edhe për hartimin e programeve universitare për profilet e mësuesisë dhe të programeve të trajnimit në shërbim.
- d) Për rezultatet të ekzistojë vullneti politik, bazuar në interesat arsimore të shoqërive tona. Fakti që ndërmjet qeverive të dy shteteve, përgjatë 10 viteve të fundit, janë nënshkruar 4 marrëveshje për bashkëpunimin në sektorin e arsimit, është treguesi domethënës i këtij vullneti. Këtë vullnet e konkretizon dhe nënshkrimi i “Protokollit të bashkëpunimit shkencor-teknologjik ndërmjet Shqipërisë dhe Kosovës”, në vitin 2019. Dokumenti nxit e mbështet bashkëpunimin e dyanshëm dhe rajonal në fushën e kërkimit shkencor dhe të inovacionit. Për të nxitur bashkëpunimin ndërmjet institucioneve kërkimore-shkencore dhe komuniteteve shkencore të dy vendeve do të financohen 10 projekte të përbashkëta kërkimore, për një periudhë 2-vjeçare. Edhe marrëveshjet e bashkëpunimit të ndërsjellë, me theks të veçantë ato për shkëmbimin dhe mobilitetin e stafit akademik dhe të studentëve, të nënshkruara mes universiteteve publike të dy vendeve tona, shprehin vullnetin për të shkuar përpara. Mundësi tjetër që propozohet në Udhërrëfyes është financimi i projekteve të përbashkëta të kërkimit shkencor dhe zhvillimi i shfrytëzimi i infrastrukturës kërkimore shkencore ekzistuese në universitetet e dy shteteve (Objektivi 4).
Projektet mund të përfshijnë pjesëmarrjen apo organizimin e konferencave ndërkombëtare, hulumtime dhe publikime të përbashkëta të punimeve shkencore, zhvillimin e infrastrukturës kërkimore-shkencore e tjera. Për më shumë, natyra e punës kërkimor-shkencore është multidisiplinare dhe, si e tillë, krijon një mundësi të mirë për qasje të integruar në kërkimin shkencor, për shfrytëzimin e përbashkët të burimeve njerëzore, të infrastrukturës dhe të hapësirave laboratorike nga institucione të ndryshme kërkimore të dy vendeve. Në këtë drejtim, rekomandohet që vendet të angazhohen për krijimin e regjistrit të përbashkët të hulumtueseve shqiptarë e kosovarë.
Bashkëpunimi mes institucioneve universitare të dy vendeve mund të ndihmohet edhe nga krijimi i skemave të mbështetura financiarisht prej dy qeverive të cilat mundësojnë mobilitetin e stafit akademik dhe të studentëve, si dhe programe të përbashkëta studimi në arsimin e lartë. Për këtë, rekomandohet marrëveshje ndërshtetërore për krijimin e një fondi të përbashkët për mbështetjen e mobilitetit në arsimin e lartë.
Ne që hartuam “Udhërrëfyesin”, besojmë fort te bashkëpunimi e ndërveprimi edhe në sektorin e arsimit. Sakaq, dimë që nuk ka “përgjigje të lehta”, apo “zgjidhje të gatshme”. Përmirësimi kolektiv i koncepteve, përgatitja e modeleve, testimi dhe rindërtimi i ideve përmes bashkëpunimit janë aftësi kryesore të “shekullit XXI”, jo vetëm për të rinjtë, por edhe për edukatorët, drejtuesit e vendimmarrësit. Në këtë sfond, ne vlerësojmë që, një “mjet” i besueshëm shkencërisht, i mundshëm për t’u zbatuar praktikisht dhe i dëshirueshëm nga shoqëritë tona, është ndërveprimi ndërshtetëror dhe ai mes institucioneve.
Tiranë, më 06.02.2020
