Kjo hemorragji e rëndë në formën e një erozioni të pandalshëm zgjedhor që ka përfshirë shumicën dërrmuese të partive social-demokrate u shfaq edhe në zgjedhjet parlamentare 2020 në 14 vende europiane. Vetëm në Spanjë, Maqedoninë e Veriut dhe në Rumani ato dolën të parat, por me shumë vështirësi, me rënie dhe pa shumicën e nevojshme absolute. Madje, siç e kemi shtjelluar edhe në shkrimin “Mësime nga 6 dhjetori zgjedhor rumun” më 12 dhjetor 2020, atje PSD-ja do vazhdojë në opozitë, mbasi është e vetme dhe nuk krijon dot koalicion qeveritar.
Dy disfatat e fundit këtë vit i pësuan social-demokratët moldavë, në zgjedhjet presidenciale më 4 nëntor dhe ata lituanezë në zgjedhjet parlamentare më 25 tetor; këta të fundit me vetëm 12 për qind ose katër herë më pak se e djathta e qendrës.
Për pasojë, tani partitë socialiste/social-demokrate në pushtet “numërohen me gishtat e dorës”. Ato drejtojnë qeverinë vetëm në 11 nga 57 vende të Europës, niveli i tyre më i ulët historik. Kështu, me përjashtim të Shqipërisë dhe Portugalisë, kjo e fundit me qeveri pakice, në asnjë vend tjetër ato nuk qeverisin të vetme, por me koalicione shumëpartiake; madje dhe aty kryesojnë vetëm në Spanjë, Suedi, Danimarkë, Finlandë dhe Maqedoninë e Veriut; ndërsa në Gjermani, Itali, Belgjikë, Zvicër, Luksemburg, Çeki dhe Serbi janë partnerë të dytë ose të tretë. Ndërkohë që janë në opozitë anemike në Francë, Turqi, Poloni, Holandë, Austri, Hungari, Sllovaki, Greqi, Izrael, Irlandë, Maltë dhe gjetkë. Sa për Rusinë, Ukrainën dhe ish-republikat sovjetike, atje social-demokracia nuk jep prej kohësh asnjë shenjë jete. Ndërsa në Ballkan janë në pushtet vetëm në 3 nga 12 vende të rajonit.
Në këto kushte, shumë vëzhgues politikë kanë dhënë alarmin, duke vënë në pikëpyetje mbijetesën politike të social-demokracisë europiane; pikërisht sot kur ajo është më e nevojshme se kurrë për të rivendosur ekuilibrin e duhur politik, sidomos pas “yryshit” të populistëve dhe ekstremit të djathtë.
Ndër shkaqet dhe arsyet kryesore të kësaj hemorragjie të pandalshme janë: mungesa e alternativave më të mira politike, sidomos për shtresat e varfra dhe në nevojë pas krizave të rënda ekonomike dhe financiare; bashkimi me të djathtën e qendrës në një kauzë ekstreme shkurtimesh, kursimesh dhe goditjes ndaj nivelit të sigurimit social; për pasojë humbja e besueshmërisë te elektorati sidomos te rinia, moshimi dhe largimi fizik i brezave tradicionalë mbështetës, veprimi pa frymën e duhur përballë fuqizimit të populistëve/ ekstremistëve dhe të Gjelbërve, dorëzimi përpara korrupsionit, krimit të organizuar etj.
Gjithashtu ndihet shumë mungesa e liderëve karizmatikë, me guxim dhe vizione politike. Shumica e liderëve të partive të sotme social-demokrate janë shumë-shumë larg figurave frymëzuese emblematike – Brandt, Gonzales, Blair, Mitterand, Papandreu, Vranitzky, Kvansnievski, D’Alema, Rabin, Simon Peres, Olaf Palme e të tjerë.
Por, le të jemi më konkretë me një “skanim” të shpejtë në këtë kamp politik jetik, duke filluar me PS spanjolle; ndonëse ajo përfaqëson shembullin më pozitiv, sërish, ndryshe nga 10 vite më parë, kur kishin të vetme një shumicë komode qeverisëse dhe ndonëse dolën të parët në të dy zgjedhjet e parakohshme të këtij viti, lideri i tyre Pedro Sançez “hoqi të zitë e ullirit” derisa krijoi koalicionin e ri qeveritar; por që do të mbahet në këmbë me “patericat” e një partie të vogël nacionaliste dhe të majtistëve të “Podemos” që kur të duan “të bëjnë gjëmën”. Dhe socialistët portugezë me Antonio Costa karizmatik qeverisin vërtet të vetëm, por në pakicë, duke qenë dhe nën mëshirën e kushteve dhe rrethanave të ndryshme politike.
Në Skandinavi, “kryeqyteti i social – demokracisë” siç njihej deri vonë, ata janë vërtet në pushtet, veçse tani në koalicione shumëpartiake në Suedi; ku gjithsesi, dhe pse në zgjedhjet e vitit 2018 dolën të parët me 28 për qind, ky ishte rezultati i tyre më i ulët nga viti 1911! Në koalicion me 5 parti qeverisin dhe në Danimarkë e Finlandë, ku ka më shumë shpresa, falë dhe lidereve të reja rrezatuese si Frederikson dhe Marin.
Tejet e nderë paraqitet gjendja e SPD-së gjermane, më e madhja dhe më e lashta në Evropë; edhe pse në 15 vitet e fundit ka ndryshuar si asnjë parti tjetër plot tetë kryetarë! Në zgjedhjet parlamentare të vitit 2017 ra na nivelin më të ulët historik të 160 viteve të saj me vetëm 20,5 për qind! Dhjetorin e kaluar mori fund procesi i mundimshëm i zgjedhjes së bashkëkryetarëve të rinj, Walter Borjans dhe Saskia Eskens, dy figura që nuk i njihte “as lagjja e tyre” pa kurrfarë force morale dhe frymëzimi. Për pasojë, kuotat e SP-së në sondazhe kanë rënë në 13-15 për qind. Veç të tjerash, ata i ka dëmtuar ndjeshëm qëndrimi në tre mandatet e fundit në koalicion me CDU-në e Merkel, e cila i ka lënë në hije; mirëpo dhe largimi prej saj nuk jep kurrfarë shansi përballë të Gjelbërve, Liberalëve dhe populistëve që janë hedhur në sulm.
Të mëdhenjtë e tjerë social-demokratë italianë u qetësuan disi pas disfatës së 25 majit 2019, kur u futën në koalicion me “Pesë Yjet”, pas largimit të populistit të Lega Nord, Mateo Salvini me mendimin për të rrëzuar qeverinë dhe për të marrë gjithë “tepsinë” e pushtetit. Gjithsesi, gjendja në atë parti është e zymtë dhe me shumë pak perspektivë, sidomos përballë agresivitetit të Lega Nord që kërkon të rikthehet me çdo kusht, grindjeve të brendshme dhe krijimit të një partie të re nga ish-lideri i saj i fortë, ish-kryeministri Mateo Renzi. Më stabël paraqiten këto parti në Zvicër, Belgjikë dhe Luksemburg, ku me gjithë “firot” mbeten vazhdimisht në koalicionet shumëpartiake.
Shumë më e pështjelluar është gjendja e social-demokratëve në opozitë. Padyshim që disfatën më të rëndë e pësuan dhjetorin e kaluar laburistët britanikë. Në të dytat zgjedhje brenda një viti, nga 40 për qind një vit më parë, ata ranë përballë populistit brexitas Boris Johnson me vetëm 32 për qind. Nisur nga pesha dhe tradita e tyre, kjo humbje ishte tërmet politik për social-demokracinë evropiane. Për më tepër, laburistët britanikë i kishin të gjitha mundësitë të fitonin pas një debati të stërmundimshëm trevjeçar për fatet e Brexit dhe pas largimit të dy kryeministrave konservatorë. Mirëpo, ata dhe lideri i tyre majtist, Corbyn, jo vetëm nuk ditën ta shfrytëzonin këtë situatë të favorshme, por u zhytën në llumin e deklarimeve semitiste, përçarjeve të brendshme, dhe qëndrimeve të paqarta ndaj Brexit, që vetëm shtuan agoninë dhe lëngatën e elektoratit për Brexit. Dhe në Irlandë laburistët janë detyruar të riorganizohen më 2015, duke realizuar një rezultat fare minimal në zgjedhjet 2020.
Padyshim që katastrofën më të madhe zgjedhore dy vitet e fundit e ka pësuar PASOKU grek, i themeluar më 1974 në ilegalitet nga legjendari A.Papandreu. Nëse në vitin 2009, djali i tij, J.Papandreu fitoi 44 për qind të votës popullore me 160 nga 300 vende në Parlament, më 2015 filloi shembja e PASOK që mori vetëm 13 deputetë! Ironia ishte se PASOK që u themelua për të mbrojtur shtresat e gjera të popullsisë nga kataklizmoja e falimentit financiar, të shkaktuar për fajin e vet, mori përsipër të zbatonte paketat e ashpra ndërkombëtare të shkurtimeve drastike në çdo qelizë të jetës. Për pasojë, kur shumicës dërmuese të popullsisë i “kishte shkuar thika në palcë”, PASOK pushoi së ekzistuari, duke hequr emrin dhe selinë dinjitoze. Mes shumë peripecish, gjeti strehë në koalicionin “Lëvizja për ndryshim” ose KINAL, e cila në zgjedhjet e 7 korrikut 2019 siguroi 19 vende ose 5 për qind! Disa liderë të tij janë në burg, të tjerët të diskredituar.
Dukuria e “Pasokëzimit” të social-demokracisë goditi dhe Partinë Socialiste Franceze, e cila ka nxjerrë liderë të kalibrit botëror, si Mitterand, Mauray dhe Delors. Në zgjedhjet parlamentare të vitit 2017 ajo mezi mundi të sigurojë vetëm 26 nga 577 deputetë nga 280 vende që kishte më 2012. Me gjithë tentativat për riorganizim ajo vazhdon të vuajë nga mungesa e kohezionit politik dhe e një lideri të fortë bashkues. Shkaku tjetër kryesor është se ajo ka qenë gjithmonë në funksion të fitores pa kusht të kandidatëve për presidentë. Dështimi i ish-Presidentit Hollande ishte “dërrma” e fundit për këtë parti, krahas efektit “Macron”, i cili thithi një pjesë të madhe dhe të elektoratit të majtë social-demokrat.
Në të njëjtin “pellg” kanë ranë dhe Laburistët në Izrael, ndonëse në dy vitet e fundit ka pasur tri zgjedhje të parakohshme dhe është rritur së tepërmi pakënaqësia ndaj kryeministrit të djathtë Netianahu. Në dy zgjedhjet e këtij viti, laburistët izraelitë siguruan vetëm 3 nga 120 vende në Kneset ose 5,5 për qind, niveli më poshtërues në historinë e tyre. Pa shans janë ata dhe në zgjedhjet e parakohshme së shpejti. Në të njëjtat “ujëra notojnë” dhe laburistët holandezë, edhe pse pas “poshtërimit më 2017 me as 5 për qind, në zgjedhjet europiane 2019 shënuan një rritje të ndjeshme; kjo mund të jetë premtuese për ta gati 20 vjet larg qeverisjes.
Veç Turqisë, në pozita mjerane ndodhen dhe shokët e tyre austriakë; pas një bashkëqeverisje me konservatorët për gati 70 vjet, në tre vitet e fundit ata kanë rënë, madje shumë poshtë në opozitë, sepse “i bënë naze“ partnerëve të mëparshëm të djathtë në qeveri dhe u përfshinë në grindje të brendshme. Pas disfatës në zgjedhjet e këtij viti, Kancelari konservator 33-vjeçar Sebastian Kurz bëri koalicionin e ri qeveritar me të Gjelbërit, i pari në historinë e këtij vendi, duke shuar çdo shpresë social – demokrate dhe për shumë e shumë vite të tjera.
E errët dhe pa perspektivë paraqitet tabloja social-demokrate dhe në parti të vogla por me emër. Kështu, në fillim të vitit, u dorëhoq kryeministri socialist i Maltës, Joseph Muscat pas krizës qeveritare që pasoi vrasjen e një gazetareje të njohur investigative dy vite më parë.
Edhe gjendja në vendet e Europës Qendrore dhe Lindore është bërë me problematike pas humbjeve në zgjedhjet parlamentare 2020. Social-demokratët çekë humbën 35 vende, duke mbetur me 15 deputetë, ashtu si dhe shokët e tyre sllovakë, sidomos pas skandalit lidhur me vrasjen e çiftit të gazetarëve investigativë që çoi në rrëzimin e kryeministrit Robert Fico. Në Hungari dhe Poloni, me gjithë “përpëlitjet” socialistët nuk po e ngrenë dot kokën. Edhe në Kroaci, Slloveni, dhe Bosnje janë në pozita të vështira; ndërsa në Bullgari, në zgjedhjet e vitit 2014 siguruan vetëm 15 për qind, ndonëse duket se kanë shpresa pas protestave të tanishme masive kundër të djathtëve të Borisovit.
Nëse social-demokratët në Maqedoninë e Veriut fituan “rrotë më rrotë”, në Mal të Zi ata humbën pas sundimit 30-vjeçar në zgjedhjet e gushtit.
Së fundi, këto zhvillime negative, sidomos në Ballkan, janë me ndikim dhe pasoja dhe për PS-në tonë. Gjatë 30 viteve të fundit, ashtu si PD, edhe PS-ja i është referuar me të drejtë mbështetjes, përvojës dhe fitoreve zgjedhore të aleatëve politikë jashtë vendit. Ndërsa tani është momenti që PS-ja të nxjerrë mësime nga pësimet dhe dështimet e “simotrave” të saj; në radhë të parë, për shkak të përafërsive të shumta, qoftë dhe gjeografike nga social-demokratët në rajon dhe fqinjët tanë si Greqia, Rumania, Maqedonia e Veriut; por dhe të disa dukurive të ngjashme negative me to, sidomos korrupsioni, krimi i organizuar, qëndrimi ndaj medias, “gërr-vërret” e vazhdueshme politike dhe institucionale, demokracia e brendshme etj.
Aq më tepër që po afrojnë zgjedhjet e reja me problematikën e tyre të rënduar dhe kur shumica e tanishme parlamentare do të kërkojë një mandat të tretë; mision ky tejet i vështirë pas amortizimit të saj fizik dhe moral në tetë vite qeverisjeje e vetme, një rast “sui generis” në Europë. Veç të tjerash, kjo situatë e bën dhe më të nevojshme funksionimin me përparësi të kësaj force politike nga poshtë-lart dhe jo vetëm apo kryesisht nga lart-poshtë si deri tani. Këtu ka ndikim të rëndësishëm edhe thithja dhe nxitja e mendimit të ekspertëve, politologëve dhe aktivistëve të tjerë, të njerëzve të mençur dhe me përvojë praktike zgjedhore brenda e jashtë këtij formacioni politik. Vërtet që PS-ja ka Sektor të Jashtëm edhe fondacionin “Qemal Stafa”, por ka kohë që atyre nuk u dëgjohet as zëri dhe as emri. Çështja shtrohet që alternativat e saj qeverisëse të kenë besueshmërinë dhe fuqinë e duhur tërheqëse, bindëse dhe frymëzuese.
