Kur Magnus Carlsen dhe Hans Niemann u ulën për të luajtur me njëri-tjetrin në fillim të këtij muaji në raundin e tretë të Kupës, Sinquefield të shahut, pak vetë e kishin parashikuar kaosin që do të shpalosej nga kjo ndeshje.
Niemann, një amerikan 19-vjeçar dhe lojtari më i ulët në turne, po përballej me një njeri që kishte dominuar shahun për më shumë se një dekadë.
Carlsen, 31 vjeç dhe nga Norvegjia, ishte i pamposhtur në 53 ndeshje në shah klasik, dhe kishte avantazhin e lojës së bardhë – duke lëvizur kështu i pari.
Nëse Niemann ishte i trembur, nuk e shfaqi në asnjë moment. Pasi shfuqizoi me siguri avantazhin e lëvizjes së parë, gradualisht mori përsipër lojën. Duke u përballur me një mbrojtje të vështirë në fund, Carlsen u lëkund dhe shpejt dha dorëheqjen në një pozicion të pashpresë.
Rezultati ishte tronditës – por asgjë në krahasim me atë që do të pasonte. Menjëherë pas lojës, Carlsen u tërhoq nga turneu pa shpjegime, pavarësisht se kishin mbetur edhe gjashtë raunde të tjera – një lëvizje praktikisht e paprecedentë në nivelin më të lartë të shahut.
Teksa komentuesit, lojtarët dhe fansat u përpoqën të kuptonin pse ai ishte larguar, Carlsen postoi një postim në Twitter që përfshinte një video të trajnerit të futbollit Jose Mourinho duke thënë: “Nëse flas, jam në telashe të mëdha”.
I’ve withdrawn from the tournament. I’ve always enjoyed playing in the @STLChessClub, and hope to be back in the future https://t.co/YFSpl8er3u
— Magnus Carlsen (@MagnusCarlsen) September 5, 2022
Mesazhi u pa gjerësisht si ngritja e dyshimeve për mashtrim. Nuk u dha asnjë provë, as emri i Niemann-it, por përfundimi dukej i qartë.
Më pas, më 8 shtator, Chess.com, platforma më e madhe e lojës në internet, konfirmoi se kishte hequr Niemann për mashtrim në faqe.
Ndërsa akuzat po qarkullonin, Niemann pranoi se kishte mashtruar në internet në dy raste të ndara në moshën 12 dhe 16 vjeç duke përdorur asistencën kompjuterike, por mohoi të kishte pasur trukim ndonjëherë në përballje – e konsideruar gjerësisht si një shkelje shumë më e rëndë – duke thënë se ai madje ishte i përgatitur të luante lakuriq për të provuar pafajësinë e tij.
Ai vazhdoi të akuzonte Carlsen, Chess.com dhe transmetuesin më të ndjekur të shahut në botë, Hikaru Nakamura, se po përpiqeshin të shkatërronin karrierën e tij.
“Nëse ata duan që unë të zhvishem plotësisht lakuriq, unë do ta bëj”, tha Niemann.
“Nuk më intereson, sepse e di që jam i pastër. Ju dëshironi që unë të luaj në një kuti të mbyllur me transmetim elektronik zero, nuk më intereson. Unë jam këtu për të fituar dhe ky është qëllimi im pa marrë parasysh asgjë tjetër.”
Ideja e mashtrimit në shah nuk është e re – por shpikja e smartfonit e ka bërë shumë më të lehtë.
Aplikacionet më të mira të shahut, shumë prej tyre të disponueshme falas, tani janë dukshëm më të forta se edhe lojtarët më të mirë.
Duke futur lojëra në një aplikacion, kompjuteri do të tregojë shpejt lëvizje pothuajse perfekte. Për këtë arsye përdorimi i telefonave në lojërat jashtë bordit është i ndaluar.
Por ka pasur raste të lojtarëve që gjenin mënyra klandestine për të mashtruar, duke përfshirë një që u kap me telefona të lidhur në këmbë dhe një mikro kufje që i tregonte lëvizjet.
Mjeshtrja e madhe Susan Polgar, një nga femrat më të forta ndonjëherë, i tha BBC-së se çështja e mashtrimit në shah kishte qenë një “problem serioz” për shumë vite, duke përfshirë edhe në nivelin shkollor, ku prindërit dhe trajnerët ndonjëherë janë ndaluar të shikojnë.
“Edhe kur bëj disa simula (duke luajtur kundër kundërshtarëve të shumtë në një lëvizje) herë pas here – një ngjarje e parëndësishme, e pavlerësuar – kam parë një mik që qëndronte aty me një telefon dhe pozicionin, dhe më pas ndërsa largohem ata diskutojnë çfarë sugjeron aplikacioni.”
Ndërsa mashtrimi ka shumë më pak gjasa në nivelet më të larta të lojës – pjesërisht për shkak të masave shumë më të rrepta kundër mashtrimit – ajo vëren se është ende e mundur.
“Në nivelin e Grand Master (mjeshtër i madh), ata nuk kanë nevojë për një kompjuter për t’u treguar atyre çdo lëvizje të vetme… ka disa momente kritike në lojë.”
Megjithatë, është shumë e pazakontë që një lojtar si Niemann të akuzohet për mashtrim.
Që nga viti 2006, elita së shahut nuk është përballur me një skandal të ngjashëm. Në atë kohë, ekipi i sfiduesit të kampionatit botëror Veselin Topalov akuzoi kampionin Vladimir Kramnik për mashtrim gjatë udhëtimeve të tij “të çuditshme, nëse jo të dyshimta” në tualet.
Një analizë statistikore nga Prof Kenneth Regan, i konsideruar gjerësisht si eksperti kryesor në botë për mashtrimin në shah, nuk gjeti asnjë provë që Kramnik kishte mashtruar.
Herë të tjera akuzat kanë qenë në kufi me absurdin.
Në vitin 1978, shoqëruesi i sfiduesit të kampionatit botëror Viktor Korchnoi akuzoi ekipin e kampionit Anatoli Karpov për mashtrim duke i dërguar lojtarit të tyre një kos boronice. Ekipi Korchnoi argumentoi se mund të kishte qenë një sinjal për të bërë një lëvizje të veçantë.
Ndeshja u bë e famshme për armiqësinë dhe paranojën mes të dyja palëve. Ekipi i Karpov përfshinte edhe një hipnotizues të ulur në rreshtat e parë që shikonte Korçnoin, i cili nga ana e tij mbante syze dielli me pasqyrim, me sa duket për të mbrojtur veten.
Në mungesë të ndonjë akuze konkrete nga Carlsen, bota e shahut është duke shqyrtuar lojërat dhe intervistat e Niemann për prova të ndonjë mashtrimi mbi tabelën.
Disa kanë vënë në dukje rritjen meteorike të Niemann-it gjatë 20 muajve të fundit, gjatë të cilit ai u rrit nga vendi i 800 në botë në 50-shen e parë.
Nakamura e ka përshkruar rritjen si “të paprecedentë”, megjithëse të tjerë kanë argumentuar se përparimi i Niemann, megjithëse i shpejtë, është i krahasueshëm me lojtarët e tjerë të rinj.
Megjithatë, për shumë njerëz në botën e shahut ka simpati për adoleshentin Niemann – reputacioni i të cilit është njollosur pavarësisht se nuk janë paraqitur prova të mashtrimit në lojërat jashtë dërrasës. Prof Regan, i cili është gjithashtu një mjeshtër ndërkombëtar, analizoi lojërat e Niemann dhe nuk gjeti prova të mashtrimit.
Mjeshtri i madh Nigel Short, lojtari i vetëm britanik që konkurroi në finalen e kampionatit botëror, është gjithashtu skeptik, duke thënë se nuk kishte asnjë provë që Niemann mashtroi në fitoren e tij ndaj Carlsen.
Ai i tha BBC-së: “Unë mendoj se në mungesë të ndonjë prove, deklarate apo ndonjë gjëje, atëherë kjo është një mënyrë shumë e pafat për t’i bërë gjërat”.
Short tha se një tjetër arsye pse mashtrimi në nivelet më të larta të shahut ishte i rrallë ishte se një pretendim i provuar mund t’i jepte fund karrierës së një lojtari. Mashtrimi ishte më tipik midis lojtarëve që po luftonin për të siguruar jetesën duke konkurruar në turne më të vogla me çmime më të vogla, tha ai.
Për Short, veprimet e Carlsen mund të jenë një reflektim i presionit nën të cilin ai ka qenë si lojtari më i mirë në botë.
Norvegjezi është kampion bote që nga viti 2013 dhe ka kryesuar renditjen botërore edhe më gjatë. Në fillim të këtij viti, ai tronditi botën e shahut kur tha se nuk do të mbronte më kurorën e kampionatit botëror, duke përmendur mungesën e motivimit.
Lëvizja ishte edhe më befasuese sepse në moshën 31-vjeçare, Carlsen është ende në kulmin e tij dhe mund të pritej të mbronte kampionatin shumë herë më shumë.
“Nuk është një vendim që shumica e njerëzve do ta merrnin,” tha Short. “Normalisht vazhdoni, ndesheni, merrni paratë, më në fund dikush do t’ju rrahë.
Ai shtoi: “Ndjenja ime është se ka një lloj trazire të brendshme me Magnus, ndoshta e kam gabim, por kjo është përshtypja ime duke parë nga jashtë… ndoshta po e ndryshon gjykimin e tij”.
Por ndërsa Susan Polgar tha se nuk do të spekulonte mbi pretendimet kundër Niemann, ajo tha se ishte jashtë karakterit që Carlsen të hedhë akuza.
“Ai nuk është lloji i djaloshit që do të bëjë diçka të rastësishme. Jam i sigurt se ai ishte i vetëdijshëm përpara se të thoshte atë që tha dhe bëri atë që bëri, se kjo do të ngjallte një trazirë të madhe në botën e shahut.”
Saga mori një tjetër kthesë të hënën, kur dyshja u rikthyen në një turne të madh në internet, i cili është bërë më i zakonshëm që nga pandemia Covid.
Çdo mendim se çështja e mashtrimit do të merrte zgjidhje u zhduk shpejt kur Carlsen dha dorëheqjen pasi bëri vetëm një lëvizje – një protestë e dukshme për pjesëmarrjen e Niemann.
Pavarësisht humbjes, Carlsen kryesoi lehtë grupin kualifikues dhe zbuloi në një intervistë se ai planifikon të lëshojë një deklaratë më të plotë mbi skandalin pas përfundimit të turneut. Niemann u eliminua në çerekfinale.
Për Polgarin, skandali është një formë e padëshiruar e vëmendjes, që ia largon frymën e konkurrencës. Short, ndërkohë, tha se veprimet e Carlsen-it e kanë çuar lojën në reputacion.
Por ai sheh një të mirë në këtë aferë, e cila është marrë nga mediat botërore, duke përfshirë prezantuesit amerikanë Trevor Noah dhe Stephen Colbert.
“Pra, shprehja e vjetër se nuk ekziston publiciteti i keq,” tha ai. “Epo, unë nuk pajtohem në të 100% – por gjithmonë ka diçka në të.”/Përshtatur nga BBC
