DOSSIER

“Disa bashkëvuajtës më thonë se nëna është shumë sëmurë, sa dëgjoi vendimin e dënimit tim, ajo…”/ Letra e rrallë nga burgu e ish-ministrit

07:31 - 21.11.22 E.D
GSH APP Download on Apple Store Get it on Google Play

Vasil Kati lindi në fshatin Labovë e Kryqit të rrethit të Gjirokastrës, në vitin 1920. Pasi mbaroi shkollën fillore në vendlindje, ai shkoi për të vazhduar studimet në Liceun e Shkodrës, ku bie në kontakt me pjesëtarët e Grupit Komunist të këtij qyteti, që drejtohej nga Zef Mala. Gjatë periudhës së pushtimit të vendit (1939-1944), ai kthehet në zonën e Gjirokastrës dhe merret me organizimin e rezistencës antifashiste dhe luftës partizane. Menjëherë pas mbarimit të Luftës, shoku dhe miku i tij i ngushtë, Nako Spiru, i cili në atë kohë mbante postin e ministrit të Ekonomisë Kombëtare e thërret në Tiranë, për të punuar së bashku në dikasterin që ai drejtonte, duke e bërë një nga bashkëpunëtorët më të ngushtë të tij. Pasi punoi disa vjet në atë sektor të ekonomisë, Vasili u dërgua në Bashkimin Sovjetik, si përfaqësues i Shqipërisë në Moskë pranë KNER-it  dhe më pas në Republikën Popullore të Kinës, si përfaqësuesi i Shqipërisë në Pekin. Në vitet ’60-të Vasil Kati u emërua dhe shërbeu në postin e ministrit të Tregtisë së Jashtme dhe si zv/ministër i Tregtisë, detyra të cilat i ushtroi deri në vitin 1975, kur Enver Hoxha godi të ashtuquajturin “Grupi armiqësore në Ekonomi” me në krye Abdyl Këllezin e Koço Theodhosin. Në atë kohë, bashkë me Këllezin e Theodhosin, dy zv/kryeministrat e qeverisë shqiptare, që kishin mbuluar për një kohë të gjatë dikasteret e Ekonomisë dhe Financave, arrestohet edhe Vasil Kati me Kiço Ngjelën, të akuzuar si bashkëpunëtorë të tyre. Pas disa muajsh hetuesi, ku Vasili torturohet në mënyrë çnjerëzore nga kreu i Hetuesisë së Përgjithshme, gjeneral-major Nevzat Haznedari dhe zëvendësi i tij, Koço Josifi, Kati del në gjyq së bashku me Këllezin, Theodhosnin e Kiço Ngjelën dhe dënohet me 15 vjet burg. Dënimin e vuajti në disa kampe dhe burgje, si në Spaç, Qafë Bari, Burrel, Ballsh dhe Zejmen të Lezhës dhe ai mundi të lirohet vetëm në vitin 1990, në prag të shembjes së diktaturës komuniste të Enver Hoxhës dhe pasuesit të tij, Ramiz Alia. Po kështu që nga arrestimi i tij, familja (bashkëshortja, djali Adriani dhe vajzat, Kozara e Pranvera), u internua në fshatin Ndërmenas të Fierit, në një zonë kënetore ku ajo jetoi e punoi për vite me radhë, në kushte të mjerueshme. Pas viteve ’90-të, Vasil Kati hodhi në letër kujtimet e tija të cilët më pasi i botoi në librin me kujtime. “Në dallgët e jetës”. Vasil Kati ndërroi jetë në në vitin 2002. Shkrimi që kemi përzgjedhur këtu për botim, është marrë nga libri i tij,”Në dallgët e jetës”, ku ai publikon disa nga letrat, që i dërgonte familjes dhe merrte prej saj, në atë kohë që vuante dënimin në kampin-burg të Ballshit.




…Më sollën në një vendbanim të ri. Pas një izolimi të plotë prej gjashtëqind e nëntëdhjetë e nëntë netësh e ditësh. Ndodhem disa kilometra larg jush, më thonë disa bashkëvuajtës dashamirës. Më duket sikur vijnë nga pjesa e prapme e hënës. Nuk di si jeni. Më njoftoni urgjentisht shëndetin…

Mundohuni të vini në takim, por duhet të frenojmë emocionet dhe mos përmbajtjen. Ndryshe, do të na shtohen traumat e streset dhe do të na krijojnë shqetësime e hidhërime të tjera…!

Ballsh, shtator 1977

(Fragment nga letra e parë dërguar nga burgu)

…Që tej në horizont iu dallova. Ju thosha në letër që të mbaheshim, por, mua, të parit, nga mallëngjimi m’u errën sytë dhe veshët më gjëmuan. U puthëm e u përqafuam si asnjëherë tjetër. Gojët të hapura, po fjalët nuk dilnin. Vetëm zemrat merreshin vesh.

U shqetësova shumë që nuk erdhi dhe NËNA. Ju më thatë se ishte e sëmurë. Unë s’e besova. Le të më shkruajë dy gisht letër, se ia njoh shkrimin.

Ata pak minuta na u kthyen në sekonda. Na u duk e pabesueshme që burrin ta takojë gruaja dhe fëmijët të takojnë të atin. Të përshkruash këto çaste do të duhej pena e ndonjë gjeniu.

Fëmijët që i lashë si lule prilli, m’u dukën sikur u ngjanin ngjyrave të kuqërreme të stinës pa gjethe. Po konsumojnë vitet më të bukura të jetës në kushte të rënda, por jeta duhet jetuar në të gjitha rrethanat.

Vogëlushi, që e shtyja me karrocë, vraponte dhe m’u fut në gji. Atje e kish folenë, si dallëndyshet që s’e harrojnë kurrë…!

Ballsh, tetor 1977…! Disa bashkëvuajtës më thonë se Nëna është shumë sëmurë. Më thoni të vërtetën, si është gjendja e saj. Mora vesh që sa dëgjoi vendimin e dënimit tim humbi ndjenjat. Jam në merak shumë të madh…! Të jesh kaq afër dhe Nëna të mos shoh djalin dhe djali Nënën!

Ballsh, nëntor 1977

…Që së largu e kuptova, që do të më njoftonit lajmin e zi. Dukeshit që në ecje. Ju merreshin këmbët. S’ka pikëllim më të madh se të marrësh lajmin e një fatkeqësie të tillë, kur je i mbyllur burgjeve. Për ca minuta ngushëlluam njëri-tjetrin me të qara e lotët nuk na pushonin. Ju ikët dhe mbeta i vetëm me pikëllimin.

Ajo sakrifikoi jetën duke mos u ndarë nga ne. Megjithëse i thanë të qëndronte larg për të shmangur internimin, ajo zgjodhi vet-flijimin dhe ndërroi jetë në internim.

Ishte virtuoze e fisnike. Ashtu siç ecte ngadalë ashtu dhe fliste gjithmonë e qetë. Ishte e dashur dhe gjithmonë e ëmbël me të gjithë. Të vështirë shumë e kishte të thoshte Jo-në. Na rriti ne dhe fëmijët tanë në “folenë” e saj që e mbajti të ngrohtë e të pastër. A ju kujtohet si ua mbante çantat dhe librat e shkollës në sepetin e nusërisë?

A ju kujtohet kur ju thoshte që shkronjat tuaja të para do t’i mbante në zemër si hajmali? Po kaq e përkujdesur kishte qenë dhe me ne. Djali i madh shkoi të ndihmonte Babanë e mërguar. Një djalë tjetër i vdiq i mitur në kraharor. Ndërsa ne, tre të tjerëve, na bëri të shkollohemi me arsim të lartë.

Jeta e saj bashkëshortore qe e shkurtër. Babai ynë që ndoqi kurbetin për të na shkolluar, nuk mundi të kthehej më në atdhe. Pas luftës, kur u punësuam në kryeqytet, ajo me zor u shkul nga fshati. E merte malli për gurët e shtëpisë. Qe mësuar ta zgjonin gjelat.

Donte të jetonte mes blerimit dhe cicërimave të zogjve, të dëgjonte gurgullimën ç’plodhëse të burimeve të kulluara dhe blegërimat e bagëtisë. Qe krenare që jetonte mes natyrës e rrethuar nga bukuri qytetërimesh të lashta dhe mesjetare.

Në kodrën përkarshi shtëpisë shihte kalanë më shumë se dymijë e pesëqind vjeçare, ajo vinte çdo të djelë në kishën bizantine më shumë se njëmijë vjeçare. Relikat e rralla të mbetura qysh prej kohëve mitologjike pranë Labovës së Kryqit, së bashku me natyrën magjepsëse përreth, i’a kishin fisnikëruar shpirtin.

Në Tiranë ndihej e huaj, por ne, kur u nisëm, menduam se Shqipëria e tërë do fisnikërohej. Të sëmurë e internuan dhe nuk mundi më të shikonte djemtë e saj…!

Tani prehet e qetë, larg së keqes. Varrin e saj duhet ta rrethoni me dafina. Do të vij mbase një ditë që do të mund ta dërgojmë në varrezat e fshatit ku lindi, ashtu siç qe dëshira e saj.

Shkëlqimi i shpirtit të Nënës s’ka për t’u shuar kurrë nga sytë e mi…!

Ballsh, dhjetor 1977

…Në çdo ditëlindje tuajën mundohem t’ju vizatoj portretin. Malli i pashuar shtyn lapsin dhe ai bindet. Do të doja t’ju dërgoja buqeta me lule, por lulet nuk i gjej dot këtu…!

Emrat tuaj i shënoj përditë në pëllëmbë të duarve. Pastaj i shoh dhe më duket sikur fjalosemi bashkërisht. Vitet shkojnë, por ne na duken njësoj, dita me natën na duket gjithnjë njësoj, po ashtu dhe dimri me beharin. Ngrica nuk po shkrin.

Ndonjëherë kam zili zogjtë, që bien netëve në gjumë midis degëve. Mundohem të mbyll sytë, por gjumi s’më zë. Ju mendoj juve, fëmijët e mi…të mirë e të virtytshëm. Ruajeni shpirtin të pastër, se ai jua lehtëson trupin e këputur nga lodhja, ndikon dhe në zbutjen e dëshpërimit, të hidhërimit e të çdo të keqeje që po vuani.

Në vegjëli u ngjanit lastarëve të njomë të thanës, tani degëve të forta të shkozës. Para shtateve tuaj unë mbeta vetëm si fotografi, por Nënën tuaj dhe gruan time, që ndoqi shembullin e Onfalias dhe Laudamias të lashtësisë, e kini mburojë.

Edhe pse me vitet që më rëndojnë mbi supe, do të mundohem të mos digjem si duhani, që të mblidhemi prapë së bashku, si lozet e hardhisë, që kacavirren me njëra-tjetrën…!

Zejmen, shkurt 1982

Shumë të dashurit e mi,

Shpirtrat, sado larg njëri-tjetrit, bashkëbisedojnë.

Kështu që dashurinë dhe dhembshurinë familjare do t’i ruajmë, si daljen e përditshme të diellit. Dëshirojmë që mbrëmja t’i ngjajë mëngjesit, Afërditës, dhe jo mjegullnajave që s’lënë gjurmë.

Ngandonjëherë, ëndërroj me sy hapët, sikur natyra të formonte ylbere shumëngjyrësh. Një këmbë ta hidhte tek ju e një tek unë. Kështu do të krijohesh një urë lidhjeje.

Vogëlushit i uroj nga zemra ditëlindjen, që po afron. T’ia festoni, sikur s’na ka ndodhur gjë, për ta mbajtur mend për mirë, në jetën pa telashe. Në çdo hap që do të hedhë, të marrë shembull nga alpinisti, që, për t’iu ngjitur shkëmbit, i ngul piketat me shumë kujdes.

Ca e nga ca, kanë për t’i pëlqyer dhe veprat e poetit plak dhe të verbër të lashtësisë, ku përshkruan vështirësitë e heronjve të asaj kohe. Ka për të kujtuar edhe dhimbjet e së kaluarës.

Në fotografi ngjanit si buketë manushaqesh. Si vesa e mëngjesit, që nuk lë të fishket bima. Natë e ditë i mbaj në gji. Dua të rrini ngrohtë…!

Nuk është e thënë që e ardhmja jonë të mbulohet nga retë. Do të ketë kthjelltësi. Si kaltërsia e lartësive. Edhe fëmijët do t’u ngjajnë zambakëve të freskët dhe jo trëndafilave të fishkur.

Lumturia nuk është kurrë absolute, me gjithë bukurinë e vet ajo thyhet here – herë. Edhe në qiellin e kthjellët, dalin grumbuj resh ndonjëherë papritmas. Por mes mjegullnajave gjen korridore të pazëna. Disa mendimtarë shprehen:

Ku ka dhimbje, do të ketë dhe gaz. Le të shpresojmë… ! Memorie.al

Qafë-Bar, mars 1985

(Në momentin e shkrimit të kësaj letre, nëna e Vasil Katit, nuk ishte më gjallë. Ajo kishte vdekur në internim, në Ndërnenas të Fierit, pak kohë më parë, në muajin korrik të 1977-ës).


Shfaq Komentet (0)

Shkruaj nje koment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

* *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.