Në fund të vitit 2017, televizionet u mbushën me lajmin e dorëheqjes së detyruar të Robert Mugabes, sundimtarit për një kohë shumë të gjatë në Zimbabve. Pjesa më e madhe e mbulimit u fokusua në arsyen pse ai u detyrua të largohej, por më pak vëmendje iu kushtua arsyeve pse ai ishte ngjitur në pushtet për 37 vjet.
Rreth gjysma e vendeve drejtohen nga dikush që nuk është zgjedhur në mënyrë demokratike: njerëz që mund t’i quajmë diktatorë. Përgjigja se përse kaq shumë prej këtyre liderëve qëndrojnë në pushtet për kaq gjatë është se shumica kanë një sërë strategjish plotësuese, një “udhëzues mbijetese të diktatorit”, që me kalimin e kohës rrënjos sundimin e tyre.
Kontrolli i popullsisë
Fatkeqësisht për njerëzit e zakonshëm, kapitulli i parë në udhëzuesin e mbijetesës së çdo diktatori ka të bëjë me kontrollin e popullsisë. Ne mund të supozojmë se kjo do të thotë shtypje e dhunshme – torturimi dhe vrasja e njerëzve – por ka forma të tjera, më delikate, të shtypjes që kufizojnë aftësinë e popullsisë për t’u mobilizuar kundër qeverisë.
Në botën e sotme kjo shpesh nënkupton kontrollin e internetit. Në të vërtetë, siç argumenton profesoresha Anita Gohdes në Universitetin e Cyrihut, ne nuk duhet të mashtrohemi duke folur për revolucionet në Tëitter. Shpesh është qeveria ajo që përfiton nga prania në botën virtuale.
Qeveria kineze e ka zhvilluar këtë në një formë të veçantë arti:
“Unë nuk mendoj se asnjë vend në botë ka fuqinë punëtore që Kina ka për të kontrolluar dhe filtruar atë që po ndodh në internet. Kina është një rast shumë interesant i një shteti që po përdor një formë shumë të përgjegjshme të censurës. Gjatë kohëve kur ka më shumë trazira, dhe qeveria ka më shumë gjasa të përdorë forma të shtuara të censurës.”
Kontrolli i rivalëve
Pak diktatorë janë rrëzuar në fakt nga trazirat popullore. Kapitulli i dytë në udhëzuesin e mbijetesës së çdo diktatori nuk ka të bëjë me shtypjen e masave, por me kontrollin e një elite të vogël. Që një diktator të mbijetojë, këta rivalë të mundshëm brenda elitës duhet të mbahen të kënaqur. Bruce Bueno de Mesquita, është profesor i politikës në Universitetin e Nju Jorkut dhe ai thotë:
“Nëse mendojmë për Korenë e Veriut, grupi thelbësor janë gjeneralët, disa anëtarë të familjes dhe nëpunës të lartë civilë, veçanërisht ata që drejtojnë fluksin e parave, dhe kjo është diku nga një duzinë deri në njëqind njerëz.”
Dhe besnikëria e këtyre rivalëve të mundshëm mund të blihet. Kjo nenkupton devijimin e parave nga taksat ose nga shitja e naftës, para që përndryshe mund të shpenzoheshin për shërbime publike si spitalet, për të shpërblyer të zgjedhurit me koleksione makinash dhe pallate.
Sipas Bruce Bueno de Mesquita, korrupsioni mund të përdoret për të blerë rivalë, por ai ka një avantazh tjetër për diktatorin:
“Korrupsioni është një strukturë e bukur në një sistem që varet nga shumë pak njerëz. Nga njëra anë, duke i lejuar ata të jenë të korruptuar, ju i shtyni ata të jenë besnikë sepse po pasurohen. Dhe nëse duhet të dyshohet se nuk janë besnikë. .. atëherë ju i akuzoni ata për korrupsion”.
Diktatorët organizojnë zgjedhje
Diktatorët kanë një strategji shtesë që kombinon menaxhimin e rivalëve dhe popullatës së tyre. Kapitulli i tretë në udhëzuesin e mbijetesës quhet, disi çuditërisht, “zgjedhje”. Shumica e vendeve tani mbajnë zgjedhje, por diktatorët zakonisht i manipulojnë ato. Sot, manipulimi i zgjedhjeve është më i sofistikuar sesa thjesht mbushja e kutive të votimit. Dr Brian Klaas është një studiues në Shkollën Ekonomike të Londrës:
“Një numër i konsiderueshëm zgjedhjesh kanë bërë që diktatorët të skualifikojnë rivalin e tyre kryesor përmes një mekanizmi procedural. Një shembull i mirë janë zgjedhjet e Madagaskarit të vitit 2006, kur kandidati i opozitës duhej të regjistrohej personalisht (ishte një mërgim jashtë vendit) dhe sa herë që u përpoq të largonte presidentin, ai mbylli aeroportet rreth dhjetë minuta para se të donte të ulej”.
Pse të bëhen këto zgjedhje të rreme? Jennifer Gandhi, një profesoreshë e shkencave politike në Universitetin Emory, argumenton se ata shpesh u japin informacion regjimeve se ku jetojnë mbështetësit dhe kundërshtarët e tyre. Por më e rëndësishmja:
“Mbledhja e një totali mbresëlënës votash është krijuar për t’u treguar të tjerëve, si brenda popullsisë, por edhe elitave brenda regjimit se çdo rezistencë është e kotë. Është një mënyrë për të sinjalizuar forcën, se përkatësia ndaj regjimit është e vetmja lojë në qytet.”
Stimuj për të qëndruar në pushtet
Deri më tani, udhërrëfyesi i mbijetesës së diktatorëve duket që nënkupton se qëndrimi në pushtet nuk është aq i vështirë. Monitoroni dhe kontrolloni popullsinë, paguani një numër të vogël njerëzish me ndikim dhe përdorni zgjedhjet për të demonstruar fuqinë e tyre. Dhe deri diku, kjo është e vërtetë. Pasi diktatorët kanë sunduar për disa vite dhe kanë zotëruar këto leva të pushtetit, ato bëhen shumë të vështira për t’u hequr.
Për më tepër, ka stimuj shumë të fortë për diktatorët që të zgjedhin të tërhiqen, siç thekson Brian Klass:
“Diktatorët përballen me rreziqe reale për daljen në pension. Që nga viti 1960 në Afrikë, më shumë se një e treta e presidentëve afrikanë që humbën pushtetin ose u burgosën, u internuan ose u vranë. Humbja e pushtetit do të hapë një situatë krejtësisht të paparashikueshme në të cilën rivalët e tyre do të jenë në gjendje të hakmerren”.
Në përgjithësi, shumica e diktatorëve e kanë fundin e hidhur. Dhe kush nuk do ta bënte, duke pasur parasysh disa nga këto alternativa të mundshme? Kjo do të thotë që çdo udhëzues mbijetese për diktatorët duhet të ketë një kapitull që mbron një dietë të mirë dhe shumë stërvitje. Pse? Sepse sipas Bruce Bueno de Mesquita, ekziston një grup i veçantë rrethanash në të cilat ai grup besnikërish i ndërtuar me kujdes brenda qeverisë ka të ngjarë të shembet:
“Problemi që çdo diktator ka për të qëndruar në pushtet nëse ata kanë qenë atje për një kohë shumë të gjatë, është se ata ose besohet se kanë një sëmundje terminale, ose kanë sëmundjen terminale që kemi të gjithë ne, ata janë shumë të moshuar.”
Kjo, argumenton ai, është pikërisht ajo që ndodhi në Zimbabve:
“Problemi i Mugabe në Zimbabve lidhej me faktin se ai ishte në të 90-at. Përfundimisht, njerëzit e kuptuan se nuk mund të mbështeteshin tek ai që të vazhdonte t’i paguante në të ardhmen. Dhe ata panë që ai po përgatiste gruan e tij për të qenë pasardhëse, dhe natyrisht që ata donin të ishin vetë pasardhësi”.
Derisa pleqëria ose sëmundja t’i heqë nga pushteti, ne nuk duhet të nënvlerësojmë përpjekjet e diktatorëve për t’u kapur pas pushtetit. Dhe është ajo luftë për mbijetesë që shpjegon pse diktatorët sillen ashtu siç sillen. Është gjithashtu ajo lufta që përcakton dhe shpesh shkatërron jetën e njerëzve që ata sundojnë.
(Përkthyer dhe përshtatur në shqip nga BBC)
Zhdukeni Ramen dhe banden e tij kriminale te mbushur me familjaret e ish bllokmeneve, qe te shpetoni nga terrori dhe vrasjet e mafiozeve. Vetem kjo pune do ju shpetoje.