Nëse fëmijët romë të Evropës po luftonin me shkollimin përpara pandemisë, koronavirusi e bëri situatën keq edhe më keq.
Një nga komunitetet më të pafavorizuara të Evropës, shumë familje rome jetojnë në lagje të ngushta me pak akses në pajisjet elektronike – kushte vështirë të favorshme për mësim në distancë. Një studim në Rumani zbuloi se vetëm 3 përqind e fëmijëve romë morën pjesë në mësime në internet gjatë bllokimit fillestar të vendit, krahasuar me 12 përqind edhe midis grupeve të tjera të margjinalizuara.
Pandemia dhe efektet e saj të pabarabarta, vënë në qendër të vëmendjes një problem afatgjatë: në të gjithë kontinentin, fëmijët romë të Evropës po privohen nga një arsim – veçanërisht gjatë viteve të hershme që ekspertët e zhvillimit thonë se janë vendimtare për suksesin afatgjatë.
Në Bullgari, shtëpia e një prej komuniteteve rome më të mëdha të Evropës, vetëm 64 për qind e fëmijëve romë kanë njëfarë përvojë në parashkollor, krahasuar me 94 për qind të bashkëmoshatarëve të tyre bullgarë, sipas një studimi të arsimit të romëve në 11 vende evropiane, të kryer nga European. Agjencia e Unionit për të Drejtat Themelore (FRA). Ky hendek vazhdon në pjesën më të madhe të Bashkimit Evropian, me Hungarinë të vetmin përjashtim të dukshëm.
‘Mungesa’
Hendeku parashkollor është një nga faktorët që nxit varfërinë dhe përjashtimin e brezave midis romëve, tha Emilia Mikova, psikologe dhe drejtoreshë e një qendre komunitare të drejtuar nga Fondacioni Shëndetësor dhe Zhvillimit Social (HESED), një organizatë jofitimprurëse lokale që ka punuar me komuniteti rom bullgar për më shumë se dy dekada.
HESED drejton një nga parashkollorët e paktë në Fakulteta, një lagje e Sofjes që është shtëpia e një prej komuniteteve më të mëdha rome në Evropë. Megjithëse përllogaritjet e popullsisë janë midis 40,000-50,000 njerëz, nuk ka një kopsht fëmijësh të drejtuar nga qeveria në lagje.
“Ne mendojmë se investimi në shërbimet e zhvillimit të fëmijërisë së hershme është kyç,” tha Mikova. “Në vitet e para të jetës sonë, truri ynë zhvillohet si dhe grupet tona të njohurive dhe aftësive. Nëse punojmë me fëmijët në ato vite të hershme, shanset e tyre për të përfunduar shkollën janë shumë më të mëdha.”
Mikova dhe kolegët e saj në qendrën HESED kanë qenë dëshmitare se sa e dëmshme mund të jetë mungesa e aksesit në kujdesin ndaj fëmijëve dhe shërbimet e fëmijërisë së hershme.
“Fëmijët shpesh vijnë tek ne me mungesë të aftësive të shkëlqyera motorike, të papritura për moshën e tyre, ata nuk mund të mbajnë një laps, ata luftojnë me aftësitë e të folurit dhe gjuhës dhe zhvillimin e vonuar kognitiv, jo për shkak të një lloj çrregullimi, por neglizhencës.” tha Mikova. “Nëse ata mungojnë në parashkollor, aftësitë e tyre tashmë kanë mbetur prapa kur fillojnë shkollën”.
Për Rozën, një vajzë rome gjashtëvjeçare, fillimi i arsimit parashkollor tre vjet më parë ishte transformuese. Në moshën tre vjeçare, ajo kishte vështirësi të fliste. Nëna e saj Todorka Borisova, 32 vjeç, shpresonte se frekuentimi i kopshtit dhe bashkëveprimi me fëmijët e tjerë do të ndihmonte në zhvillimin e të folurit.
Mësuesit në qendrën parashkollore vunë re shpejt se Roza kishte vështirësi në dëgjim dhe menduan se ndoshta kjo ishte arsyeja pse ajo kishte probleme në të folur. Shumë kontrolle mjekësore çuan në disa trajtime të pasuksesshme për lëngun në vesh. Mësuesit dhe punonjësit socialë në qendër këshilluan dhe inkurajuan familjen se çfarë specialistësh të shihte dhe e bindën Borisova të pranonte një operacion, të cilin ajo kishte refuzuar kategorikisht ta konsideronte për shkak të një frike të rrënjosur nga spitalet
Pas operacionit, dëgjimi i Rozës u përmirësua. Po kështu edhe fjalimi dhe performanca e saj në parashkollor.
“Unë jam shumë mirënjohës për ndihmën dhe mbështetjen e tyre,” tha Borisova. “Plus, Rozës i pëlqeu shumë këtu. Ajo më zgjonte në mëngjes, e etur për të filluar përgatitjen për në kopsht”.
Akses i pabarabartë
Pavarësisht përpjekjeve të organizatave si HESED, Roza është një përjashtim me fat.
Nadka Cvetanova, nënë e dy fëmijëve, dëshiron që fëmijët e saj të regjistrohen në kopshtin e fëmijëve. “Nuk ka asnjë vend të disponueshëm në qendër, megjithatë, dhe unë jam i shqetësuar se nuk kemi ku të shkojmë tjetër,” tha ajo.
“Unë dua që vajza e saj të flasë edhe gjuhën rome dhe bullgare, nuk dua që ajo të jetë analfabete si unë. Unë kam shkuar në shkollë vetëm deri në klasën e katërt”, shtoi ajo, duke theksuar se lagjia ka nevojë për më shumë kopshte dhe kënde lojërash.
Më shumë se 30 vjet pas rënies së komunizmit, gjatë të cilit shteti krijoi shkolla dhe kopshte të veçanta vetëm për romët, segregacioni vazhdon të jetë një problem jo vetëm në Bullgari, por edhe në Evropë.
Romët janë një nga pakicat më të mëdha në Bullgari, vendi më i varfër anëtar i BE-së, që llogaritet të përbëjë rreth 10 për qind të shtatë milionë banorëve të vendit. Sipas Agjencisë për të Drejtat Themelore të BE-së, 86 për qind e familjeve rome në Bullgari janë në rrezik të varfërisë, krahasuar me 22 për qind për popullatën e përgjithshme.
Shumë familje rome nuk kanë mundësi t’u blejnë fëmijëve të tyre rroba ose këpucë, të sigurojnë drekë ose të mbulojnë transportin e tyre për në dhe nga kopshti. Kjo do të thotë se edhe nëse kishte një vend të disponueshëm, kostot përkatëse do të thotë se ata thjesht nuk mund t’i dërgojnë fëmijët e tyre në kopshtin e fëmijëve dhe, kur ata fillojnë arsimin formal, ata janë shumë shpesh të papërgatitur.
“Niveli i njohurive të tyre nuk korrespondon me moshën e tyre,” tha Eleonora Petrova, mësuese e kopshtit në qendrën HESED. “Shumë fëmijë nuk mund të flasin bullgarisht dhe ne kemi vështirësi në komunikimin me ta.” Ajo shtoi se shumë fëmijë romë flasin bullgarisht vetëm në shkollë apo kopsht dhe se shkollave shpesh u mungojnë mësuesit që flasin gjuhën amtare të fëmijëve.
“Fëmijët në qendër”
Në Bullgari, HESED shpreson se objekti i tij në Fakulteta mund të shërbejë si model për të tjerët. Për të siguruar që i shërben komunitetit, ajo punëson psikologë, punonjës socialë dhe ndihmës mësimdhënës që flasin gjuhën rome, të cilët mund të kapërcejnë hendekun midis mësuesve dhe fëmijëve.
Për të lehtësuar tranzicionin për fëmijët që ndjekin kopshtin për herë të parë, organizata ofron një program përshtatjeje njëmujore që synon të fitojë besimin e prindërve, një masë që shumica e kopshteve shtetërore ose të qytetit nuk e ofrojnë. Javën e parë fëmijët shoqërohen në mësime nga një prind, zakonisht nëna e tyre, më pas dy javët e ardhshme frekuentojnë kopshtin me kohë të pjesshme derisa gradualisht të ndihen rehat me mjedisin e ri dhe të mund të ndjekin vetë.
“Puna jonë është e përqendruar te fëmijët,” tha Mikova. “Megjithatë, prindërit janë një partner vendimtar në këtë proces. Nëse ata nuk përfshihen në procesin arsimor në shtëpi, rezultatet nuk janë aq të mira sa mund të ishin.”
Për Borisovën, shpresa është se qendra do të ndihmojë Rozën dhe vajzën tjetër të saj do të kenë një shans për të mbaruar shkollën dhe për të sfiduar presionin për të lënë shkollën për të krijuar një familje në moshë të re.
“Unë dua që ata të përfundojnë arsimin e tyre dhe të kenë perspektiva më të mira në jetë – nuk dua që ato të bëhen bashkëshorte dhe nëna ndërsa vetë janë ende fëmijë,” tha ajo.
Hulumtimi për këtë artikull u mbështet nga Iniciativa e Gazetarisë së Fëmijërisë së Hershme, një program i drejtuar nga Qendra Dart për Gazetari dhe Trauma.
Gazeta Shqiptare
