Ditmir Bushati bisedoi në podcastin e tij Public Square me Ian Bremmer, një ekspert politik mjaft i spikatur, jo vetëm në SHBA, por edhe jashtë saj. Bremmer është president themelues i kompanisë “Eurasia group”, një kompani konsulence, e cila merret me analizimin e risqeve në mbarë botën. Ian, në të njëjtën kohë, është edhe themelues e drejtues i medias digjitale “GZERO”
Bushati dhe Bremmer diskutuan mbi çështje të rëndësishme të cilat janë kryefjalë e opinionit publik ndërkombëtar, duke nisur nga beteja presidenciale Biden-Trump në SHBA, e cila do të jetë përcaktuese për disa konflikte dhe për mjedisin e ri gjeopolitik, por edhe cështje që kanë lidhje me demokracrinë, me sundimin e së drejtës, me ekonominë, me inteligjencën artificiale dhe zhvillimet e vrullshme teknologjike, me rolin e organizatave ndërkombëtare, me rolin e kompanive ndërkombëtare, dhe ndikimin që ato kanë në sjelljen njerëzore, politike, ekonomike, shtetërore dhe jo vetëm.
Intervista:
Ditmir Bushati: Mirë se vini në “Public Square”, Ian! Është kënaqësi t’ju kemi këtu.
Ian Bremmer: Faleminderit!
Ditmir Bushati: Do të doja ta filloja bisedën tonë me një pyetje që ka të bëjë me zgjedhjet e muajit nëntor në SHBA. Do të jemi dëshmitarë të një ripërballjeje: Biden-Trump. Çfarë duhet të presim që nga ky moment deri në nëntor në skenën politike të vendit tuaj?
Ian Bremmer: Siç e dini, SHBA-të kanë procesin zgjedhor më të gjatë dhe më të kushtueshëm midis demokracive kryesore në botë. Është një proces thellësisht jo funksional, duke na ridhënë këtë herë dy kandidatë, të cilët qartazi nuk kanë popullaritet në një mjedis që është jashtëzakonisht i fragmentarizuar. Pra, do të jetë një mjedis disinformimi dhe gjithashtu i një disinformimi të perceptuar, ku amerikanët nuk pranojnë shumicën e gjërave që dëgjojnë nga pala tjetër kundërshtare në politikë. Është një betejë shumë e ashpër, ku shumica e amerikanëve gjithnjë e më shumë nuk besojnë te vlerat dhe institucionet që përfaqëson vendi i tyre. Sigurisht, ky është një shqetësim i madh si për amerikanët edhe për aleatët e amerikanëve në mbarë botën.
Ditmir Bushati: Si do të projektohen rezultatet e këtyre zgjedhjeve midis aleatëve, fillimisht në Europë, por edhe në Azi?
Ian Bremmer: Nëse Trump fiton, dhe sigurisht që ka shumë mundësi që kjo të ndodh, kemi ende shumë muaj përpara, pra, unë nuk mendoj se kemi siguri të plotë derisa të mbyllen zgjedhjet, pasi gara duket e ngushtë, por nëse Trump fiton, do të kemi rezultate shumë më ekstreme. Me fjalë të tjera, nëse mendojmë për rezultatet e mundshme të zgjedhjeve në një shpërndarje normale, ku zakonisht ka ndryshime të vogla të vazhdueshme, me Trump-in në krye ndodhin ndryshime ekstreme dhe të menjëhershme dhe ka mungesë vijimësie, ku rezultatet me probabilitet të ulët, që zakonisht janë të vogla, kanë më shumë mundësi që të ndodhin. Siç e vutë re, unë fola për ‘probabilitet të ulët’, pra me fjalë të tjera, jo gjithçka është e keqe, por çdo gjë është ndryshe. Kur ke një udhëheqës si Trump, që është i gatshëm të ndërmarrë rreziqe, por nga pozicioni i pushtetit, shumë vende të tjera do të tërhiqen. Siç u pa kur ai dha urdhrin për vrasjen e Qasem Soleimani-t në Iran, gjë që nuk çoi në një luftë midis SHBA-ve dhe Iranit, por në tërheqjen e Iranit, pasi ata nuk do të hynin në një luftë me SHBA-të, që është një vend shumë më i fuqishëm. Nëse mendojmë për kufirin midis SHBA-ve dhe Meksikës, politikës tregtare dhe tarifave, Taiëan-it dhe raporteve SHBA-Kinë, Lindjen e Mesme, luftën në Gaza dhe aksin e rezistencës ndaj SHBA-ve dhe Izraelit. Dhe më pas, sigurisht, mendojmë edhe për luftën midis Rusisë dhe Ukrainës. Pra, katër frontet kryesore të tensionit gjeopolitik që do të vijnë nga zgjedhja e Trumpi-it. Mendoj se ai do të vendoste shumë më tepër presion ndaj secilit prej tyre. Dhe rezultatet do të jenë ekstreme. Në rastin e Lindjes së Mesme, ka më shumë mundësi që rezultatet të jenë në favor të SHBA-ve. Në rastin e Europës dhe Ukrainës, ka më shumë mundësi që rezultatet të jenë kundër SHBA-ve dhe NATO-s. Kina është tërësisht një mister. Gjithçka mund të ndodhë. Kina mund të përfundojë në një luftë shumë më të madhe me SHBA-në, ose me një ekonomi më të dobët. Dhe me një Azi në një mjedis gjeopolitik sfidues, ata mund të tërhiqen në përpjekje për të gjetur një mënyrë për ta pranuar situatën dhe për t’i mbajtur marrëdhëniet të stabilizuara. Por sigurisht, do të ketë shumë më tepër mungesë stabiliteti, paqëndrueshmëri, pasiguri nga shtetet më të fuqishme të botës, nëse fiton Trump.
Ditmir Bushati: Si e shihni kontrastin e fortë që përshkroi fjalimin e Presidentit Biden mbi gjendjen e vendit (“State of the Union”) midis Ronald Regan nga njëra anë, dhe Donald Trump nga ana tjetër, përkundrejt NATO-s, Europës dhe Rusisë?
Ian Bremmer: Sigurisht, Biden është shumë më i përkushtuar ndaj NATO-s. Ai e nisi fjalimin e tij të “State of the Union” duke folur për Rusinë dhe Ukrainën, gjë që ishte diçka e mençur nga ana e tij. Ai u duartrokit fort si nga republikanët ashtu edhe nga demokratët. Por sigurisht që ai e di se edhe pse e ka të vështirë të sigurojë më shumë fonde, për shkak të Trump-it dhe të djathtës ekstreme, të ashtuquajturit Freedom Caucus (Grupi i Lirisë) të Partisë Republikane, shumica e republikanëve dhe e demokratëve mbështesin dhënien e një mbështetjeje më të madhe ushtarake për Ukrainën. Ai filloi me këtë, mori një duartrokitje të fortë dhe u duartrokit edhe nga kryetari i Kongresit Johnson, i cili shprehu miratimin e tij duke tundur kokën. Pra, ky ishte një fillim mjaft i fortë nga ana e Biden. Gjithashtu, Biden citoi ish-presidentin Trump kur tha se ‘nëse vendet dhe aleatët e NATO-s nuk janë të përgatitur të shpenzojnë 2% të PBB-së së tyre për mbrojtjen, që sigurisht është angazhim për anëtarësimin në NATO, Rusia do të mund të bëjë çfarë të dojë ndaj tyre’. Ky është një këndvështrim krejt tjetër për NATO-n nga ana e Trump, në krahasim me Biden. Sigurisht që duhet të ngrihet argumenti se nëse aleatët e SHBA-ve nuk janë të përgatitur për të shpenzuar për mbrojtjen e tyre, duhet të ketë pasoja, pasi NATO do të dobësohet. Dhe sigurisht që këshilltarët e Trump do të thonë publikisht se nën udhëheqjen e Trump, shumë më tepër vende shpenzuan më shumë për mbrojtjen, krahasuar me periudhën nën udhëheqjen e Obamës. Kjo është e vërtetë. Por në të njëjtën kohë, Trump nuk bëri përpjekje për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë që kishte nisur që prej vitit 2014. Gjatë qeverisjes së Trump nuk pati asnjë pasojë ndaj Rusisë për atë luftë. E vërteta është se shumë vende në NATO janë shumë të shqetësuara, sepse kur Trump thotë se do t’i japë fund luftës brenda ditës, ajo që ai nënkupton është ta detyrojë presidentin Zelensky që të heqë dorë nga territori i pushtuar nga Rusia dhe të pranojë një ndarje të Ukrainës në këmbim të një armëpushimi. Sigurisht që kjo është diçka tërësisht e papranueshme për ukrainasit, dhe është e papranueshme veçanërisht për aleatët e vijës kufitare në NATO si Polonia, shtete baltike dhe Finlanda. Në këtë këndvështrim, ekziston një dallim i madh dhe i qartë midis Trump-it dhe Biden-it.
Ditmir Bushati: Duke folur për NATO-n, këtë vit do të jetë përvjetori i 75-të, që do të mbledhë së bashku udhëheqësit e NATO-s në Ëashington. Si e shihni evolucionin e NATO-s që prej nisjes së luftës në Ukrainë? Dhe si e shihni gjithashtu nismën e presidentit Macron, apo të ashtuquajturën doktrinë e re të Francës përkundrejt pjesën lindore të Europës? Si shihet kjo në Ëashington, dhe veçanërisht ideja e tij për mundësinë e pranisë së trupave ushtarake në territorin e Ukrainës?
Ian Bremmer: Mendoj se ajo deklaratë është parë si një hap i gabuar nga ana e presidentit francez që u përgjigj pa qenë i përgatitur për një pyetje të bërë nga gazetarët. Ai e vuri veten në vështirësi dhe kjo nuk është hera e parë për të. Ishte fatkeqe mënyra se si u përgjigj duke thënë se propozimi qëndronte, por sigurisht që ai nuk po angazhonte trupat franceze apo ushtri të tjera që të shkonin në Ukrainë në mbrojtje të territorit ukrainas. Por fakti se kancelari gjerman e kritikoi në mënyrë të menjëhershme Macron-in nuk ndihmoi në këtë situatë. Macron ka qenë kritik ndaj Gjermanisë për mosdhënien e sistemeve raketore Taurus, çka nuk ka ndihmuar situatën. Fakti se Franca nuk po ofron mbështetje të drejtpërdrejtë ushtarake të madhe e ka vështirësuar dhënien e municioneve jo europiane nga vendet europiane dhe të burimeve të sistemeve të tjera për mbrojtjen në Ukrainë. Kjo e vështirëson situatën. Pra, këto dy vende po grinden me njëri-tjetrin, po kritikojnë njëri-tjetrin se nuk po bëjnë më shumë, dhe si përfundim aleanca e NATO-s po vuan. Ukraina po vuan. Vitin e kaluar patëm atë që unë do ta konsideroja kulmin e NATO-s. NATO ishte në pikën e saj më të fortë që kemi parë në dekada. NATO po dobësohej përpara se Rusia të pushtonte Ukrainën në vitin 2022. Pavarësisht se lufta filloi në vitin 2014, europianët nuk po shpenzonin, dhe sigurisht nuk po angazhoheshin për ta bërë Ukrainën apo Gjeorgjinë pjesë të NATO-s në një të ardhme të afërt. Rusia e shfrytëzoi këtë gjë. Më pas, Rusia bëri atë gjë që nuk duhej ta kishte bërë kurrë. Sun Tzu ka thënë: “Mos e ndërprit kundërshtarin teksa është duke bërë gabime”. NATO po dobësohej, kishte më pak mbështetje, Franca po fliste për autonomi strategjike, Trump po thoshte se ndoshta nuk duhej të angazhohej më në aleancë, dhe më pas Putin pushton Ukrainën, gjë që e bashkoi NATO-n. Kjo bëri që Suedia dhe Finlanda të donin t’i bashkoheshin NATO-s. Më herët, këto dy vende nuk e kishin dashur këtë gjë. Kjo situatë bëri që të gjithë të shpenzonin më shumë, bëri që Gjermania të fliste për një Zeitenëende (pikë kthese). Ata shpenzuan 2% të PBB-së dhe dërguan tanke Leopard në Ukrainë. Askush nuk do e priste një gjë të tillë. Kjo erdhi pasi fillimisht ata kishin dërguar vetëm helmeta dhe batanije në Ukrainë. Pra, është një këndvështrim shumë i ndryshëm. Por, dy vite më vonë, Rusia ka më shumë vëmendje ndaj Ukrainës, janë më të duruar dhe të gatshëm të durojnë më gjatë, sesa më shumë – jo të gjithë – por më shumë aleatë të NATO-s. Fatkeqësisht, në vitin 2024 nuk po shikojmë atë pikën kulmore të NATO-s që pamë në vitin 2023. Dhe sigurisht, në varësi të zgjedhjeve amerikane, dhe veçanërisht në nëntor, NATO mund të jetë në vështirësi pas 75-vjetorit të saj.
Ditmir Bushati: Si i shihni përpjekjet e shteteve anëtare të BE-së për krijimin e komunitetit të mbrojtjes së BE-së? A shihni një Zeitenëende (pikë kthese) në këtë drejtim? Vendet e vijës kufitare, ju përmendët Poloninë, vendet baltike, po shpenzojnë më shumë për mbrojtjen, por ka edhe diskutime dhe nisma për të shpenzuar bashkërisht përmes komunitetit të mbrojtjes së BE-së. Në të shkuarën, ju keni analizuar qëndrueshmërinë e BE-së gjatë krizave të ndryshme. A mendon se europianët do të mund të kenë një komunitet për mbrojtjen, ashtu siç kanë komunitetin e tregtisë, apo siç mendojnë se kanë një komunitet politik?
Ian Bremmer: Unë mendoj se në BE ekziston një komunitet politik. Mendoj se ka dhënë prova se është eksperimenti më i suksesshëm i qeverisjes mbikombëtare në botë, në ditët e sotme. Ju keni të drejtë, ky komunitet është bërë më i fortë në reagimet e tij ndaj krizave, si Brexit. Është bërë më i fuqishëm dhe demonstroi gatishmërinë e Europës për të bërë transferta financiare nga vendet më të pasura europiane drejt atyre më të varfra, shumë më tepër sot krahasuar me periudhën përpara Brexit. Është bërë më i fuqishëm me reagimin ndaj pandemisë dhe me aftësinë e europianëve për të garantuar se vaksinat ishin të disponueshme në të gjithë hapësirën e BE-së, gjë që nuk ekzistonte më herët. Ishte e rëndësishme që të bëhej më i fortë dhe të përgjigjej ndaj pushtimit të Ukrainës nga ana e Rusisë. Kemi parë politika të përbashkëta të energjisë që u aktivizuan për të rritur më shumë efikasitetin në përdorimin e energjisë të Europës si edhe për t’u shkëputur në mënyrë shumë të shpejtë nga Rusia, dhe për të gjetur forma të tjera alternative energjie nga SHBA-të, Lindja e Mesme dhe furnizuesit e tjerë të gazit natyror të lëngshëm, dhe ofruesit e llojeve të tjera të energjisë. E gjitha kjo ka qenë pozitive për BE-në. Por, për sa i përket mbrojtjes, kjo është diçka e vonuar dhe e paktë. Unë e mbështes fjalën e Von der Leyen në Konferencën e Sigurisë në Mynih, se duhet të vendoset një komisioner për mbrojtjen. Ka zëra se Radoslaë Sikorski, ministri i Punëve të Jashtme i Polonisë, një vend në vijën kufitare, dhe që shpenzon 4% të PBB-së së saj për mbrojtjen, do të jetë komisioneri i parë. E parë në përgjithësi, ky është një hap i mirëpritur për të përforcuar aftësitë në fushën e mbrojtjes të Europës. Por Macron dhe ideja e tij për autonomi strategjike për Francën, dhe ideja e tij se aftësitë dhe çadra bërthamore e Francës, veçanërisht tani që Mbretëria e Bashkuar nuk është më në BE, do të luajnë një rol udhëheqës në BE në fushën e mbrojtjes, është diçka që i bën shumë vende të tjera europiane të mos ndihen të qeta. Veçanërisht vendet europiane që ndihen se duhet të linjëzohen më shumë dhe jo më pak me SHBA-të. Unë jam skeptik se thirrjet për një komision për mbrojtjen do të jenë të mjaftueshme për të bërë një ndryshim të rëndësishëm, edhe pse ato do të bëjnë ndryshime të vogla, kur flasim për të ardhmen e Ukrainës, apo kur flasim për të ardhmen e NATO-s. Nuk mendoj se kjo do të jetë një nga sukseset përkrah sukseseve të tjera që përmenda.
Ditmir Bushati: Duke folur për politikën e jashtme të Biden dhe dikotominë midis demokracisë dhe autoritarizmit për të cilën foli në fjalimin e tij të “State of the Union”, a nuk mendoni se politika e zbutjes që kemi parë nga SHBA-të në vende të caktuara të botës ka dobësuar, apo ka vënë në pikëpyetje, angazhimin e vërtetë të SHBA-ve ndaj demokracisë në botë?
Ian Bremmer: Kur flisni për politikat e zbutjes, a mund t’ju pyes se cilës politike i referoheni?
Ditmir Bushati: Për shembull, trajtimi i situatës me vendet në pjesën e “Jugut Global”, që kanë një këndvështrim të ndryshëm për çështjet globale, vendet-bosht, apo vendet në një zonë të ndërmjetme si ato të Këshillit të Bashkëpunimit të Gjirit Persik, India, Turqia.
Ian Bremmer: Zakonisht, kur flasim për politikën e zbutjes në SHBA ne i referohemi Chamberlain-it dhe politikës së tij ndaj nazistëve, ku ju merrni një territor të vogël (‘Sudetenland’), në këmbim të paqes, dhe nuk ‘bezdiseni’ më në të ardhmen. Ndërkohë, ju flisni në një këndvështrim më të gjerë ku amerikanët bëjnë biznes të mirë me vendet që nuk janë një demokraci. Nuk do ta quaja politikë zbutjeje, edhe pse e kuptoj mënyrën se si po e përdorni termin. Mendoj se keni shumë të drejtë. Është e qartë se SHBA-të bëjnë biznes të mirë me shumë lloje të ndryshme qeverish. Izraeli ka qenë demokracia më e fortë në Lindjen e Mesme, por nuk është më. Gatishmëria e kryeministrit të Izraelit për ta përmbysur sistemin ligjor, për të shkatërruar median e lirë, për të zgjeruar shtrirjen e vendbanimeve në Bregun Perëndimor, e bën Izraelin një demokraci më pak funksionale, por kjo nuk ka ndikuar aspak në politikat e SHBA-ve kundrejt Izraelit dhe në fuqizimin e aleancës. Pas vrasjes së Jamal Khashoggi në Turqi, SHBA-të i ngrinë marrëdhëniet me Arabinë Saudite për një kohë të shkurtër, por marrëdhënia midis tyre është rikthyer po aq e fortë sa edhe më parë. Unë do të thosha se është bërë edhe më e fortë sesa ishte më parë. Arabia Saudite nuk është demokraci, por monarki, ku nuk reflektohet ndonjë nivel respekti për të drejtat e njeriut, që gjë konsiderohet pjesë e sistemit në vendet demokratike industriale të përparuara. E kuptoj se çfarë po thoni. Në të njëjtën kohë, SHBA-të nuk janë një shembull shumë i mirë për përfaqësimin e demokracisë në ditët e sotme, për mënyrën e organizmit të zgjedhjeve, për mënyrën se si mediat kryesore janë kapur nga interesat politike dhe fitimprurëse të korporatave. Sigurisht jo për zhvillimet e datës 6 janar dhe për atë që kemi parë në procesin e shkarkimit të presidentit, që ishte gjithsesi një proces me defekte. 91 akuza që duket se nuk kanë rëndësi për sa u përket aftësive të Donald Trump për të marrë pjesë në zgjedhje. Unë nuk mendoj se SHBA-të janë në një pozicion shumë të mirë për t’u dhënë leksione vendeve të tjera për vlerat që duhet të përqafojnë. Dhe unë nuk po flas për rastet e mëparshme me Afganistanin, Irakun, Guantanamon, apo raste të tjera. Kanadaja, vendet nordike, Japonia, Koreja e Jugut janë në një pozicion të mirë për t’u dhënë leksione vendeve të tjera. Këto janë demokraci të përparuara, udhëheqësit e të cilave janë në pozicion të mirë për të thënë se ‘na duhet të bëjmë dallimin midis shteteve autoritare dhe demokracive’. Ndoshta, SHBA-të e patën atë pozicion në vitin 1989, kur ra ‘Muri i Berlinit’ dhe Joe Biden asokohe nuk ishte në një moshë të re. Ai kishte eksperiencë. Por në vitin 2024, ideja se një president amerikan thotë se ‘SHBA-të do të bëjnë dallimin midis demokracive dhe regjimeve autoritare’, nuk është shumë e besueshme, nuk reflekton realitetin. Sigurisht, në periudhën kur Trump ishte president, do të kishte qenë qesharake nëse ai do të thoshte diçka të tillë. Është e kundërta e politikës së tij të jashtme. Pra, nuk është koherente apo konsekuente kur mendojmë për SHBA-të.
Ditmir Bushati: Kur analizojmë dy konfliktet kryesore të ditëve të sotme në Lindjen e Mesme, Gaza, dhe në Ukrainë, vëmë re një situatë paksa paradoksale. Në Ukrainë shikojmë Rusinë shumë të izoluar nga pjesa tjetër e botës…
Ian Bremmer: ….nga Perëndimi, jo nga pjesa tjetër e botës. Vetëm nga Perëndimi.
Ditmir Bushati: Po. Nga Perëndimi, jam plotësisht dakord me ju. Dhe kur shikojmë SHBA-të në Lindjen e Mesme, dhe nëse u referohem këtu disa votimeve në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së, vëmë re Perëndimin të ndarë dhe të fragmentarizuar, dhe SHBA-të, në shumicën e rasteve, të izoluara nga shumica e vendeve.
Ian Bremmer: SHBA-të janë të izoluara. Shumica e vendeve europiane nuk po votojnë në të njëjtën linjë me SHBA-të.
Ditmir Bushati: Por edhe europianët janë të ndarë, sepse në disa rezoluta Franca dhe Gjermania nuk janë në të njëjtin qëndrim. Pyetja ime e parë referuar teorisë që ju keni zhvilluar një dekadë më parë, konceptit ‘GZERO’, ka të bëjë me gjendjen ‘interregnum’ (tranzitore) në Lindjen e Mesme. Duket se SHBA-të kanë humbur influencën që kishin dikur në atë pjesë të botës, por jemi para një boshllëku që nuk po mbushet në mënyrën e duhur nga fuqi të tjera, më konkretisht Rusia apo Kina…
Ian Bremmer: …Jam plotësisht dakord me ju.
Ditmir Bushati: Dhe më pas është edhe Ukraina ku roli i SHBA-ve është i pazëvendësueshëm, por disa prej angazhimeve nuk po materializohen. Si e shihni këtë vit në këtë këndvështrim? Në vlerësimin tuaj, a do të kemi më shumë stuhi apo mundësi gjeopolitike?
Ian Bremmer: Recesioni gjeopolitik është një mjedis ku balanca e pushtetit nuk reflekton arkitekturën dhe institucionet. Për këtë flet koncepti ‘GZERO’. Kjo është shumë e dukshme në Lindjen e Mesme. Deri diku e dukshme në Ukrainë. Më pak gjatë vitit të parë të luftës, dhe më shumë tani. Tani po shohim Rusinë që po merr më shumë territor. Pozita e Ukrainës nuk është e qëndrueshme dhe e vazhdueshme, pasi nuk po mundet të mobilizojë më shumë trupa dhe nuk ka artileri, nuk ka municione. Politikisht, SHBA-të nuk janë të gatshme që t’i ofrojnë ato dhe aq më pak që të vijojnë më tej. Nëse i mbledhim të gjitha këto së bashku, ndihet sa ka shumë më tepër konflikt, shumë më tepër mundësi për shtete dhe aktorë kërcënues për të vepruar pa u ndëshkuar, për të marrë vendime që do të ishin në kundërshtim me interesat e SHBA-ve dhe të aleatëve, për të cilat, SHBA-të dhe aleatët janë të papërgatitur, për të qenë udhëheqës, për të vendosur për të ndaluar apo për t’u mbrojtur ndaj atyre veprimeve. Bota sipas ‘GZERO’ është një botë ku SHBA-të janë më pak të gatshme, dhe e kanë më pak të mundur të jenë një ‘polic politik’, ‘arkitekt i tregtisë globale’, apo ‘promovuesi i demokracisë dhe vlerave globale’. Por asnjë vend tjetër, apo grup vendesh, nuk është i përgatitur për të ndërhyrë. Dhe kjo është pikërisht ajo që po shohim se po ndodh në botë në ditët e sotme.
Ditmir Bushati: Më lejoni t’ju pyes në lidhje me diçka që e konsideroj shumë të rëndësishme. Në një prej fjalimeve tuaja në ‘TED Talks’, ju zhvilluat konceptin e tri rendeve. Kryesisht, ju u përpoqët t’i përgjigjeshit pyetjes se kush po e drejton botën sot. Ju folët për rendin e sigurisë globale, që kontrollohet kryesisht nga SHBA-të, falë Zotit, më duhet ta shtoj këtë. Më pas, për rendin e ekonomisë globale, ku shihni dy konkurrentë, SHBA-të nga njëri krah dhe Kinën, nga krahu tjetër, por me të drejtë i shtoni ekuacionit BE-në si një nga tregjet më të mëdhenj të brendshëm dhe një treg shumë i zhvilluar në botë. Më pas iu referuat edhe rendit digjital global që po drejtohet nga aktorë që nuk janë shtete por kompani të mëdha. A mund ta shtjelloni më tej konceptin tuaj në lidhje me këto tri rende?
Ian Bremmer: Ju keni të drejtë. Deri më tani, SHBA-të janë fuqia dominuese e sigurisë në nivel global. I vetmi vend në botë që mund të projektojë pushtetin e tij ushtarak në të gjithë botën. Asnjë shtet tjetër nuk u afrohet SHBA-ve. As Kina, as Rusia. Asnjë. Por rendi ekonomik është një rend me shumë pole, me një sërë polesh që ndryshojnë ndikimin e tyre relativ. SHBA-të, Kina, BE-ja, por edhe India po bëhet më e rëndësishme. Në vitin 2030, ajo do të jetë ekonomia e tretë më e madhe. Japonia, gjithashtu. Një rend me shumë pole, ku askush nuk mund të dominojë, me shumë aleanca që zhvendosen. Por, më pas kemi edhe një rend digjital që po dominohet gjithnjë e më shumë nga kompanitë teknologjike. Dhe teknologjia po lëviz shumë më shpejt sesa qeverisja dhe aftësia për ta drejtuar atë. Ne ende nuk po i mendojmë kompanitë teknologjike si aktorë gjeopolitikë, por ato janë të tilla. Ato po bëhen të tilla gjithnjë e më shumë. Dhe kjo është veçanërisht e vërtetë me revolucionin e inteligjencës artificiale. Rrjedhimisht, kjo është një periudhë veçanërisht entuziaste për gjeopolitikën, por me shumë gjasa një periudhë e rëndësishme për Perëndimin. Potencialisht një periudhë e rendit post-ëestphalia-n. Mendoj se kjo do të jetë çështja më me rëndësi për t’u trajtuar nga ne gjatë dekadës së ardhshme.
Ditmir Bushati: Pyetja ime e fundit përpara se të ndahemi. Henry Kissinger, në një nga intervistat e fundit që dha, përpara se të ndahej nga jeta, për “The Economist” vitin e kaluar, këshillonte udhëheqësit botërorë për shumë çështje. Një prej këshillave të tij kishte lidhje me raportet ndërmjet SHBA-ve dhe Kinës. Ai thoshte pak a shumë se SHBA-të dhe Kina duhet të mësojnë të jetojnë së bashku, pasi nuk kanë shumë kohë. Sipas tij, inteligjenca artificiale është një faktor dominues që mund të jetë një forcë pozitive, por mund të ketë edhe pasoja shumë të rënda. Cili është mendimi juaj për këtë?
Ian Bremmer: Mendoj se amerikanët dhe kinezët duhet të mësojnë të jetojnë së bashku. Ekziston një ndërvarësi e madhe midis dy vendeve, dhe niveli i ndërvarësisë ka ndryshuar gjatë kohës. Tashmë është zvogëluar ndjeshëm për një sërë arsyesh strukturore. Disa prej tyre janë politike, dhe disa të tjera jo, përfshirë inteligjencën artificiale. SHBA-të dhe Kina janë dy fuqi dominuese në botë që kontrollojnë inteligjencën artificiale. Kjo do të jetë thelbësore për këtë marrëdhënie. Megjithatë nuk është e qartë nëse qeveritë do të kenë një rol të madh në vendimmarrje. Në SHBA kjo është e paqartë. Në Kinë mund të jetë më e qartë, por një rol më i madh i qeverisë mund të pengojë sektorin. Ndoshta kjo mund ta pengojë Kinën që të bëhet një aktor i nivelit botëror për inteligjencën artificiale, pasi Kina është e shqetësuar për atë që mund të bëjë inteligjenca artificiale me qytetarët e saj, duke prishur regjimin autoritar. Mendoj se Henry Kissinger, me të cilin unë flisja gjatë gjithë kohës, e pranonte rëndësinë transformuese të inteligjencës artificiale. Por në kohën kur ai po shkruante për inteligjencën artificiale, ajo ishte ende në një fazë foshnjore. Tashmë, ajo është zhvilluar ndjeshëm në pak muaj që prej ndarjes së tij nga jeta. Dhe nuk është e qartë nëse SHBA-të dhe Kina do të jenë dy fuqitë dominuese në inteligjencën artificiale. Ose nëse do të mendojnë për të më shumë në një mënyrë të fragmentarizuar, me një numër të madh aktorësh që nuk janë shtete, të cilët qeveritë nuk do të mund t’i kontrollojnë. Dhe nëse kjo gjë do të bëhet një realitet, rolet e qeverive në SHBA dhe Kinë do të jenë të kufizuara. Ato nuk do të mund të jenë vendimmarrëse.
Ditmir Bushati: Faleminderit shumë, Ian! Ishte kënaqësi t’ju kishim këtu.
Ian Bremmer: Është kënaqësi.
