Vështirësia për të mësuar një gjuhë të huaj nuk qëndron vetëm në kompleksitetin e saj të qenësishëm. Gjuhët janë komplekse në mënyra të ndryshme. Arsyeja kryesore që një gjuhë është e vështirë është se ajo është e ndryshme nga e jotja.
Departamenti Amerikan i Shtetit i vendos gjuhët që u mëson diplomatëve në katër kategori, me vlerësime se sa kohë u duhet për t’i mësuar ato që variojnë nga 24 në 88 javë. Çfarë qëndron në themel të vështirësisë së gjuhëve të tilla për një anglishtfolës?
Gjëja e parë që shumë nxënës do të mendojnë është sistemi i shkrimit. Në të vërtetë, asnjë nga gjuhët më të vështira të Departamentit të Shtetit nuk është shkruar me alfabetin latin të përdorur nga shumica e gjuhëve evropiane. Kinezja shquhet për vështirësinë e saj. Zakonisht thuhet se një nxënës duhet të mësojë përmendësh rreth 2000 karaktere për të qenë në gjendje të lexojë një gazetë. Por edhe ky vlerësim kritikohet; dikush me 2000 karaktere do të duhet ende të kërkojë të panjohura në çdo disa rreshta teksti. Japonishtja shkruhet (kryesisht) me një nëngrup të karaktereve kineze, por shumicës së karaktereve mund t’u jepet një shqiptim japonez ose kinez, duke e bërë detyrën të ngatërrohet edhe në atë gjuhë.
Por sistemet e huaja të shkrimit nuk duhet të jenë të vështira. Sistemet e tjera të shkrimit në kategorinë “e vështirë” janë të gjitha mjaft të mësuara. Arabishtja është alfabetike, me vetëm disa duzina shkronja. Dy ndërlikimet e saj janë se shkronjat ndryshojnë formën në varësi të vendit ku shfaqen në një fjalë (fillimi, mes, fundi ose vetëm) dhe se zanoret e shkurtra nuk shkruhen. Dhe sistemi hangul i Koresë është teknikisht një rrokje, në atë që çdo personazh qëndron për një rrokje dhe jo një tingull të vetëm. Por hangul admirohet gjerësisht për të qenë i thjeshtë dhe logjik.
Një mënyrë e dytë që gjuhët mund të jenë të vështira është me tinguj dhe dallime që nuk ekzistojnë në gjuhën e nxënësit. Për një anglishtfolës, risitë përfshijnë klikimet e shumë gjuhëve afrikane dhe tingujt nxjerrës (të prodhuar nga një lëshim i papritur i presionit në gojë) në disa gjuhë kaukaziane. Por po aq i vështirë është problemi i gjuhëve që bëjnë dallime dhe që gjuha juaj nuk e bën. Në hindisht, tingujt t dhe d mund të jenë “retroflex” (me gjuhën e përkulur) ose jo, duke krijuar dy shkronja të ndryshme që mund të dallojnë dy fjalë të ndryshme (moti me një retroflex t do të thotë “i trashë, i trashë” dhe me një t jo-retrofleks do të thotë “perlë”). Mandarina dhe kantonishtja kanë tone, që do të thotë ‘ma’ ‘me’ një lartësi të barabartë dhe ‘ma’ ‘me’ ‘një’ ‘bie’ janë fjalë të ndryshme. (Mandarina ka katër tone; kantonishtja ka më shumë, megjithëse numri është i diskutueshëm.)
Leksiku padyshim gjithashtu ka rëndësi. Shumica e gjuhëve evropiane kanë një paraardhës (të quajtur proto-indo-evropian) dhe kështu fjalët e tyre, gjithashtu, shpesh vijnë në çifte të lidhura. Nëse e dini se uji në spanjisht është agua, është e lehtë të kuptosh acqua italiane dhe ujore angleze. Por gjuhët evropiane ndajnë fjalorin për një arsye tjetër: ato kanë huazuar lirisht nga njëra-tjetra gjatë shekujve. Gjuhëve që nuk kanë lidhje me ato evropiane (arabishtja nga familja semite, ose kinezishtja nga ajo kino-tibetiane) do t’ju mungojë mbivendosja “gjenetike” në fjalor. Ata janë kulturalisht të largët, dhe kështu kanë huazuar shumë më pak fjalor evropian.
Më në fund ka gramatikë. Shumë njerëz e lidhin gramatikën e ndërlikuar me lista të gjata mbaresash që ndryshojnë sipas përdorimit të një fjale në një fjali. Kjo shfaqet në të gjithë arabishten, në të cilën ato ndryshime mund të jenë gjithashtu parashtesa, prapashtesa ose zanore dhe bashkëtingëllore të futura në mes të një fjale. Kjo më shumë se çdo gjë tjetër përbën vështirësinë e gjuhës. Megjithatë, mandarinës i mungon pothuajse tërësisht një përkulje e tillë, siç e quajnë gjuhëtarët. Gramatika e huaj është gjithashtu e vështirë në masën që bën dallime që gjuha juaj nuk bën; për shembull, arabishtja ka një numër të dyfishtë (ku foljet bashkohen ndryshe kur tema është dy veta ose sende), krahas njëjës dhe shumësit. Shumë gjuhë madje kanë një fund në folje që tregon se si folësi e di se informacioni është i vërtetë.
Fortësia e përgjithshme e një gjuhe mund të shihet si shuma e vështirësisë së sistemit të saj të shkrimit, tingujve, fjalëve dhe gramatikës. Këto vijnë në përmasa të ndryshme: një profesor i kinezishtes e ka quajtur atë si gjuhën më të vështirë që ka mësuar të shkruajë dhe më të lehtën që ka mësuar të flasë.
Nëse dëshironi të mësoni një gjuhë vetëm për argëtim, filloni me suedishten. Nëse doni të grumbulloni një numër mbresëlënës, qëndroni në Evropë. Por nëse vërtet dëshironi të bëni përshtypje, rritja e trurit tuaj për të zotëruar gjuhën kantoneze ose koreane është shenja e njeriut të hekurt të vërtetë gjuhësor.
The ECONOMIST
